Poetycki duet Elżbiety i Jacka

       Kulturalny kalendarz Biłgoraja wzbogacił się o kolejne przedsięwzięcia: Noc Kultury i Noc Bibliotek, które odbyły się tym razem jednocześnie - 4 czerwca. Z tej okazji w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece na autorskim spotkaniu zaprezentował się poetycki duet: Elżbieta Sokołowska i Jacek Żybura, promując pierwszy wspólny tomik Wczorajszy zapach, wczorajszy kształt wydany w ubiegłym roku.  

         Od lat znam Jacka Żyburę i jego twórczość. Czytam jego wiersze i opowiadania. Poezja Jacka jest wymagająca, czasami trudna, porusza tematykę egzystencjalną, ale bywa też malownicza, zniewalająca wyszukaną metaforyką. Niektórzy nazwaliby ją mroczną. Mnie się podoba i daję się wciągnąć w wyraźnie słyszalne rytmy przemijania. Tak, to jest poezja o przemijaniu, o stałym przechodzeniu z czasu teraźniejszego w przeszły. Taki poetycko przetwarzany motyw vanitas. 

        W prozie Jacek Żybura posługuje się spersonalizowana narracją budującą napięcie. To zastanawiające, że na pozór nie ma w nich wyrazistej, szybkiej, spektakularnej akcji, a tak naprawdę cały dramat rozgrywa się w psychice bohatera/narratora, na styku między światem realnym a reakcją bohatera na niego, na świat, który jest dla niego niezrozumiały, groźny lub tajemniczy. 

       Elżbietę Sokołowską znam jeszcze dłużej (nie zdradzę, ile lat). Nie wiedziałam jednak, że pisze wiersze. I oto wyciągnęła je z szuflady, pokazała światu. Zaskoczyła mnie, nie powiem, bardzo pozytywnie. Jej wiersze są zupełnie inne niż Jacka. Bardziej bezpośrednie  w nazywaniu uczuć, z wyeksponowanym "Ja" lirycznym. Bohaterka wierszy Elżbiety to kobieta rozliczająca się z miłością, tęsknotą, poszukująca swojego miejsca i swojego prawdziwego oblicza. Prowadzi nas meandrami swoich emocji w procesie nadawania sobie i światu właściwych nazw, powiedzielibyśmy: imion rzeczy - jak biblijny Adam - poprzez słowa nadaje sens rzeczywistości. 

        I oto tych dwoje spotkawszy się, wydało wspólny tomik Wczorajszy zapach, wczorajszy kształt (Warszawa 2015). Na spotkaniu autorskim opowiadali o pracy nad tomikiem, dobieraniu tekstów, układzie, wzajemnym czytaniu i krytyce. Wiersze Elżbiety i Jacka ułożone zostały na przemian, kilka tekstów jego, kilka jej, dobranych według autorskiego klucza. Ten klucz dopiero będę odkrywać, czytając całość, oni sami twierdzą, że chodziło o podobieństwo tematyki. Niemniej już teraz po pobieżnej, wyrywkowej lekturze widać, że wiersze Jacka, jak zawsze, są rozpoznawalne poprzez metaforykę, ukrytą, a wyczuwalną rytmizację, nastrój. Wiersze Elżbiety są bardziej intymne, spersonalizowane, sensualistyczne, erotyczne.

       Refleksje obecnych wczoraj na spotkaniu czytelników w jednym były podobne, że lepiej czytać osobno wiersze Elżbiety jako całość, a osobno Jacka. Niejako wbrew tomikowemu układowi sugerującemu czytanie na przemian. To chyba nie ma, jak sądzę, aż takiego znaczenia. Element eksperymentu widoczny w zestawieniu tak odmiennych poetyckich języków, osobowości i wrażliwości artystycznej, sam w sobie jest pociągający.

        Delikatny erotyzm wiersza sukienka Eli Sokołowskiej stanowi tło dla rozwoju emocji: od pełnych nadziei obietnic i niecierpliwego pożądania do gorzkiego smaku rozczarowania. Indywidualna historia podmiotu lirycznego, kobiety dokonującej rozrachunku ze wspomnieniami, prowadzi do uniwersalnej refleksji o utracie złudzeń. Wszystko odbywa się bez krzyku, bez rozpaczy. Wyciszona refleksja, być może któregoś poranka przy kawie, otwiera oczy na prawdziwą relację między bohaterami, uczestnikami minionych zdarzeń. 

Elżbieta Sokołowska - sukienka

przy stole nakrytym

wspólnymi chwilami

ubrana w obietnice trwania

z włosami przewiązanymi

zmysłami

niecierpliwie wierzyłam

że szczęście

zwane pożądaniem

nie straci smaku

nocą zrywałeś kwiaty

z łąki na mojej sukience

pachniały rozkoszą

uschły rano z braku czułości

i obudziłam się naga

w południe

bezdomna samotność

skosiła trawę z mojej sukienki

twoje usta miały zapach siana

          W poniższym wierszu Jacka - Słoneczniki -najpierw uderzył mnie jego rytm, naturalna melodia języka przypominająca Czechowicza. Podkreślone paralelizmami trwanie słonecznikowego życia zostaje nagle złamane urywanym staccato. Po nim następuje końcowa refleksja w klamrowym powtórzeniu pierwszego wersu, uzupełnionego wanitatywną konkluzją o przemijaniu, przypominającą Villonowskie ubi sunt? Obrazowanie metaforyczne z kolei nieodparcie nasuwa skojarzenia z językiem Schulza: otchłań wszystkich dni, zwiotczałe liście ramion, migdałowe oczy owadów. Z kolei nicość w trwodze zdziwienia wprowadza czytelnika poza granice realizmu. Jak w Leśmianowskich zaświatach nicość ma formę i swoje równoległe toczy życie. W momencie spotkania dwóch światów: realnego i niewidzialnego okaże się, który przetrwa. 

Jacek Żybura - Słoneczniki

Słoneczniki słońcem kwitnące okręgi

w płaskich talerzach ciasno stłoczone serca

nieme łodygi pełne włókien sekretów

ruszają całe w blasku zielonych szat

przez królestwo światła

przez fale miękkiego błękitu

po łące z niebieskiej wełny

po łące z mleka i pszczół

naprzeciw komety życia i śmierci

naprzeciw okrutnej prawdzie

zanim zostawią za sobą

diamentowe niebo i chaos galaktyk

żywiołów przestrzeń i otchłań wszystkich dni

zanim nicość w trwodze zdziwienia

obejmie za pokorne szyje

jeszcze całe w wonnym uśmiechu lata

jeszcze odziane w migdałowe oczy owadów i strojne motyle

jeszcze słyszą jak ziemia oddycha miłością i nocą

nasycone istnieniem i sensem

wabią wróble zmysłową geometria nasion

pozdrawiają życiem krajobraz atomów i rzeczy

podziwiają welony nocnych gwiazd

i nagle stają

jak wspomnienie

znieruchomiałe

zwiotczałe liście ramion

wsparły o kolumn płomienny płot

Słoneczniki słońcem kwitnące okręgi

cóż po was zostanie w brzuchu nieszczelnej planety