18 wrz 2022

ab solutus

wolny od więzów i przyzwyczajeń
od niczego nie zależy a istnieje
nosi własną przyczynę i uzasadnienie bycia
tu i teraz
zawsze
gdzieś poza nami
i głęboko w nas
obcy światu zajmuje cały kosmos
którego środek jest wszędzie
jak mawiał Mikołaj z Kuzy
istnieje dziś 
bo tylko tyle 
możemy objąć myślą
jako istoty przypadkowe
z wnętrza Układu Słonecznego
jutro nas nie będzie

10 wrz 2022

Po jednym zdaniu o polskich noblistach

     Życie znanych postaci zawsze stanowi pożywkę dla dociekliwych. O polskich laureatach Nagrody Nobla również napisano już wiele książek. Może nawet tak wiele, że nie da się ich wszystkich przeczytać. W nadmiarze szczegółów odgrzebanych, wyświetlonych i prześwietlonych życiorysach można się zgubić. Wiele też z rzekomych skandali związanych z ich osobami z czasem stało się wiedzą powszechną, a często były znane od lat, tylko nie zawsze o nich pisano.  Może więc dla odmiany warto zrobić coś na przekór: zamiast encyklopedycznie odtwarzać  ich życie dzień po dniu zamknąć biografię każdego w jednym zdaniu, jednym wybranym szczególe, jednym wydarzeniu. Wielkie osobowości mają to do siebie, że widoczne są nawet w na pozór drobnym szczególe. 

1. Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie w podróż poślubna udali się na rowerową przejażdżkę po Francji. Dwa rowery były ich pierwszym wspólnym małżeńskim zakupem.

2. Henryk Sienkiewicz pisywał do wielu redakcji o odmiennych postawach i poglądach politycznych, krytykowano go więc za merkantylizm i wyrachowanie, na co szczerze w jednym z listów napisał: "Żeby oni wiedzieli, ci, z którymi się kłócę o "Słowo", jak ja głęboko mam w dupie te wszystkie rzeczy, które oni za wielkie uważają, a z nimi - jak głęboko mam w dupie i "Słowo", i "Wiek", i "Niwę", i całą tę prasę."

3. Władysław Stanisław Reymont w początkowym okresie zdobywania literackich salonów w Warszawie mieszkał na ulicy Świętojańskiej w jednym pokoju z szewcem, krawcem i murarzem. Chcąc mieć spokój i warunki do pisania, spędzał wiele godzin w katedrze św. Jana.

4. Czesław Miłosz w pierwszym okresie po decyzji o emigracji zamieszkał w siedzibie paryskiej "Kultury", gdzie potrafił pukaniem o drugiej w nocy obudzić również tam mieszkających Zofię i Zygmunta Hertzów, żeby przeczytać im swój najnowszy wiersz akurat przed chwilą napisany.

5. Wisława Szymborska zawsze zabierała w podróże wysłużony chiński termos w żółtą kratkę; wzięła go nawet jadąc do Szwecji na uroczystość noblowską. 

6. Józef Rotblat, uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla jako współzałożyciel organizacji Pugwash działającej na rzecz rozbrojenia atomowego, podczas ceremonii wręczenia nagrody zażyczył sobie, aby zagrano Poloneza As-dur Chopina: "Chciałem w ten sposób oddać hołd mojemu pochodzeniu"- wyjaśnił.


3 wrz 2022

"Ballady i romanse" nowoczesnym wierszem pisane

       


         Romantyczna ballada ma swoje rozpoznawalne cechy budowy: regularność, przewaga zwrotki czterowersowej, rymy, prosty język, obecność dialogu. W treści każdy utwór ze zbioru "Ballad i romansów" Mickiewicza zawiera wprost wyrażony lub ukryty morał. I chociaż w momencie opublikowania było to dzieło nowatorskie, dziś nie można wyobrazić sobie niczego bardziej tradycyjnego. A jednak nawet iw tym, wydawałoby się, tradycyjnym, wierszu ukryte są niezwykłe możliwości modnej dziś w humanistyce rekonstrukcji, która pozwala spojrzeć świeżym okiem na romantyczną balladę.
       Czy można bowiem zapisać zapisać regularny wiersz sylabotoniczny stosując rygory wiersza wolnego i nie tylko nie zatracić sensu, ale wręcz go uwypuklić. Otóż można. Weźmy taki bowiem fragment z ballady Świteź:

Jeżeli nocną przybliżysz się dobą
10
I zwrócisz ku wodom lice:
Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą
I dwa obaczysz księżyce.

Spróbujmy zapisać zgodnie z rozkładem akcentów przestrzennych, nie zważając na liczbę sylab, rymy i podziały składniowe:

Jeżeli nocną
przybliżysz się dobą
i zwrócisz
ku wodom lice:
gwiazdy nad
tobą i gwiazdy pod
tobą i dwa
obaczysz księżyce.

Sprawa staje się oczywista: jeżeli w nocy staniesz nad jeziorem, zarówno nad głową jak i pod nogami zobaczysz dwa księżyce, jeden na niebie, drugi odbity w wodzie.  Coś, co było pozornie poetyckim konceptem, staje się wnikliwą obserwacją zjawiska natury.  
       Polecam tę zabawę wszystkim dzisiejszym czytelnikom "Ballad i romansów" z okazji Narodowego Czytania.  Efekty mogą być zaskakujące.