patrzę przez okno

patrzę przez okno

jednostajnie sypie śnieg

ostatnie kępy zielonej trawy

chowają się pod czapką niewidką

znajoma ścieżka straciła kierunek

nie ma początku ani końca

patrzę przez okno

kamienna statyczność drzew

wysoko unosi obnażone gniazda

w nagich konarach czas się zatrzymał

zegary zamknięte w starych szafach

nie ruszą dziś ani jutro

patrzę przez okno

ta chwila rozrasta się w ciszy

tylko z daleka dzwon komuś bije 

ogłasza wieczne odpoczywanie

powiało chłodem

powiało chłodem

listopadowe deszcze biczują ziemię

wiatr niesie zapach liści butwiejących w stertach 

zniknęły klucze odlatujących ptaków

tylko wrony wierne płaskim krajobrazom

żerują na świeżej roli kracząc

na pustych polach powiało chłodem

szklą się kałuże nad ranem

słoneczny żar dogasa na chmurnym niebie

jak w spopielałym ognisku wypalona gruda

wczesne zmierzchy zaglądają do okien 

wpraszają się do mieszkań

jak bezdomni szukający schronienia

już pora odłożyć do starych szuflad pamięci

dni wypełnione odkrywaniem świata

gdy dziecięce zabawy prowadziły latem

nad wartkie strumienie w nienazwane morza

cokolwiek było nieznane wtedy

dziś ma imię: minęło nie wróci

chłodem zaciąga noc coraz dłuższa

w bujanym fotelu zasypia podróżnik

O poezji Urszuli Kozioł notatki pobieżne

        Urszula Kozioł - urodzona 20 czerwca 1931 roku w Rakówce, zmarła 20 lipca tego roku we Wrocławiu, przede wszystkim poetka – wydała 25 tomików, laureatka Nagrody Nike za ostatni z nich pt. Raptularz; ale także autorka opowiadań, kilkunastu utworów dramatycznych, powieści oraz felietonów publikowanych przez wiele lat we wrocławskim miesięczniku „Odra”, w którym w latach 1972 – 2022 prowadziła dział literacki.

        Te suche fakty, chociaż istotne z punktu widzenia encyklopedycznego, w gruncie rzeczy nie dają żadnego wglądu w osobowość twórczą autorki. My tutaj w Biłgoraju mieliśmy szczęście gościć ją, wsłuchiwać się w to, co ma do powiedzenia w poezji i bezpośrednich rozmowach. Niektórzy z nas uczestniczyli w spotkaniach, gdy przyjeżdżała do Zamościa (pierwszą dedykację w jej tomiku mam z Zamościa z 2002 roku) i Szczebrzeszyna.

        Pokoleniowo Urszula Kozioł należała do generacji urodzonych w ostatnim przedwojennym dziesięcioleciu obok Ernesta Brylla, Jerzego Harasymowicza, Henryka Grynberga, Jarosława Marka Rymkiewicza, Krystyny Miłobędzkiej, Sławomira Mrożka i Włodzimierza Odojewskiego (Anna Legeżyńska, Jaka zmiana warty? Problem pokolenia w dzisiejszej literaturze, „Teksty Drugie”, nr 5 1997). Z prostego zestawienia widać, że Urszula Kozioł w tym gronie żyła najdłużej, do końca zachowując twórczą aktywność, która od 1953 roku - czyli daty debiutu prasowego wierszem Już jesień w czasopiśmie "Sprawy i Ludzie" - rozwijała się ponad 70 lat. Jest to więc twórczość ogromna i bardzo różnorodna, zmieniająca się przez lata.

        Małgorzata Mikołajczak w monografii Podjąć przerwany dialog. O poezji Urszuli Kozioł (2000) wyodrębnia kilka kręgów tematycznych jej twórczości: dziedzictwo kulturowe wyrażające się w przekonaniu o nierozerwalnym  związku współczesnej kultury ze światem myśli i sztuki dawnych pokoleń: Poezja jest dla Urszuli Kozioł – pisze Mikołajczak – nieustanną repetycją wzorców przeszłości. Przywołania dzieł sztuki, malarzy, filozofów, literatury tworzą w jej poezji nasyconą kulturowo przestrzeń intertekstualną, w której tłoczą się Renoiry/ Manety Monety i Sisleye (Impresja z lata, W rytmie korzeni), a otaczający świat zanurzony jest w heraklitejsko-bergsonowskiej płynności wyznaczanej przez antynomie światła i mroku, trwania i przemijania, pamięci i niepamięci, przeszłości i teraźniejszości oraz istotnej dychotomii ruchu i postoju. 

        Innym aspektem jest odczytywanie szyfru przyrody, odczuwanie jedności świata, w którym człowiek jest tylko jednym z elementów, drobiną w kosmosie

        Ja

        kot, muszla

        czy kosmos

        jednako zwinięci w kłębek

        na tej samej drodze

        mlecznej

                         (Ze zmiennym cieniem, Wielka pauza, 1996)       

        Stale obecny w poezji Kozioł jest także nurt autobiograficzny, w którym kraj lat dziecinnych podniesiony zostaje do rangi życiowej busoli, jak w wierszu Inwokacja. Wspomnieniowa powieść Postoje pamięci i tomik Postoje słowa łączy wspólny temat powrotu do korzeni. Ziemia rodzinna poetki pojawia się w wielu utworach: przykładowo w tomiku Żalnik (1989) wiersze takie, jak Pamięć o pierwszych latach życia, Biłgorajszczyzna po latach, Powrót do pierwszych lądów; w tomiku Horrendum (2010): Ogrodniczka.

        Rangę twórczości Urszuli Kozioł stale obecnej w wielu publikacjach, w tym antologiach poezji XX wieku, potwierdza choćby Wolny wybór. Stulecie wierszy 1918 – 2018 - zbiór specjalnie wybranych przez Piotra Śliwińskiego stu reprezentatywnych zdaniem autora wierszy opublikowanych w latach 1918 – 2018. Znalazł się tutaj utwór Urszuli Kozioł Z przyrody z tomiku Lista obecności (1967). Nie można więc mówić o polskiej poezji współczesnej, nie uwzględniając obecności i znaczenia poetki z Rakówki.     

        Trudno w kilku słowach ująć jej fenomen. Określano tę twórczość jako poezję wyobraźni, poezję lingwistyczną, refleksyjną, kobiecą, telluryczną. Także z punktu widzenia form gatunkowych i wersyfikacyjnych jest to twórczość różnorodna: od wierszy krótkich miniaturowych po dłuższe sprozaizowane poematy. Stąd mimo wielu publikacji twórczość Urszuli Kozioł nadal nie poddaje się jednoznacznym klasyfikacjom i ocenom. Bogactwo językowe wierszy Kozioł, inwencja słowotwórcza poetki stawia ją obok Leśmiana czy Białoszewskiego. Neologizmy takie jak "przedpamięć", "nadpamiętam", "przedpowitanie", "przedczas" znacząco wzbogaciły poezję współczesną podobnie jak Leśmianowski "bezśmiech", "zniszczota" czy "niedowcielenie".  Z kolei rozczłonkowanie wyrazów w wierszu Znikopis przypomina zmagania bohatera Białoszewskiego, który jest "słów niepotraf".

      wiersze mi się porozpra-

      szały w proch spro-

      szyły mi się szer-

      sze mi się popro-

                         (Znikopis, Wielka pauza)

        Wydaje się, że takim nadrzędnym wyróżnikiem, łączącym wszystkie wymieniona wcześniej tematy, mogłaby być zaproponowana przez Annę Legeżyńską postawa elegijno-ironiczna. Elegijność rozumiana jako typ nastroju lirycznego oraz ironia, pojęta jako dystans podmiotu wobec opisywanego świata. Także autoironia. Zwłaszcza w odniesieniu do procesu starzenia się, gdy przedmiotem ironicznej obserwacji staje się własny, odmawiający posłuszeństwa organizm:

        Oddech nie może przedrzeć się przez zagracone przejścia

        Potyka się o coraz to inną przeszkodę

        Krew przez ciasne przesmyki jazy i przewody

        Niemal cudem do serca przeprawia się wrót.

                                                           (Co dolega, Żalnik)

       Oswajanie starzenia się odbywa się poprzez dystans, humor i ironię, jak w wierszu Surrealizm ucodzienniony (Żalnik), w którym to nie pomiot się zmienia, ale świat złożony z drobnych przedmiotów zaczyna znikać, chować się przed człowiekiem wchodzącym w kolejny etap życiorysu.

        Obie perspektywy pojawiają się od wczesnych wierszy i są stale obecne przez wszystkie lata jej twórczości. Krytycy nazwali poezję Urszuli Kozioł „elegią o przemijaniu”:

        Przemija życie jak noc: w oka mgnieniu

        Przemija ziemia w ułamku promieni

                                                   (Nie mijaj ranku, Raptularz)

               Chciejmy dziś i w przyszłości odczytywać twórczość Urszuli Kozioł jako poetyckie uniwersum, jako drogę prowadzącą od narodzin aż do momentu, w którym będzie za późno na cokolwiek, jak napisała poetka w wierszu Tempus fugit (Raptularz). Niech naszemu zasłuchaniu się w twórczość Urszuli Kozioł przyświecają słowa samej Poetki:

        … główną zasadą organizującą całe moje pisanie, przy poczuciu narastających zagrożeń, klęsk i dojmującym odczuciu przemijalności czasu oraz końca epoki – jest bezustanne ponawianie pytań o to, jak mimo wszystko godnie żyć pod niebem, które może okazać się puste; jak przeciwstawiać się bezwładowi, który nas zagarnia, narastającej si apatii i rozpaczy, jak dodawać sobie odwagi, jak uchronić przed zerwaniem więzi z innymi ludźmi, więzi z naturą i wspólnym dziedzictwem choćby europejskiej kultury, czy wreszcie – z uniwersum.

                                                                   (Wstęp do Poezji wybranych, 1985)

haiku jesienne - 14. Konkurs Andrzeja Dembończyka

temat: jesienne liście

spadają liście

w Chopinowskim Konkursie

Nokturn e-moll

                        (5 pkt)

temat: origami

deszczowy dzień

papierowe ptaki w oknie

zamiast firanki

                     (4 pkt)

czerwona jesień w muzeach

Ignacy Protaszewicz, Jesień, altana w parku, pocz. XX wieku

Muzeum Narodowe w Warszawie

Ludwik Misky, Jesień, 1905 

Muzeum Narodowe w Lublinie

Władysław Wankie, Jesienne drzewa, 1920 

Muzeum Narodowe w Warszawie

Rafał Malczewski, Jesień, pejzaż, 1926 

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Alfred Lenica, Nudna jesień, 1957

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Chopin i okolice, czyli październikowe święto muzyki

      XIX Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina - ok. 600 zgłoszeń, 84. uczestników dopuszczonych do I etapu, których już można było bezpośrednio na żywo oglądać i słuchać. W etapie II wystąpiło już tylko 40. z nich, a do III etapu przeszło 20. utalentowanych młodych wirtuozów. Z każdym etapem emocje coraz większe i coraz gorętsze dyskusje wokół decyzji jury.  O ile jeszcze na temat II etapu i tego, kogo jury do niego przepuściło większych i zbyt wielu protestów nie było, to już teraz wciąż rozlegają się głosy dezaprobaty, zdziwienia, niezadowolenia, wręcz zdumienia. W dyskusjach radiowych najczęściej mówiło się o żalu z powodu niedopuszczenia do II etapu Hao Rao i Mateusza Dubela, teraz zaś salon odrzuconych znacznie się powiększył i większe są pretensje do jury. Wiele osób żałuje odpadnięcia Włocha Gabriela Straty, Japonki Yumeki Nakagawy, Niemca Jonasa Aumillera, Chinki Yanyan Bao. Także inni mieli swoich fanów liczących na ciąg dalszy. Niemniej szkoda każdego z nich, wszyscy włożyli w przygotowania mnóstwo pracy, więc tutaj z czysto ludzkiej sympatii i podziwu za ogrom pracy, za wysiłek, za godziny żmudnych ćwiczeń, za zaangażowanie i miłość do muzyki Chopina szkoda każdego bez wyjątku, że ich przygoda z konkursem kończy się zbyt wcześnie. Niestety, takie są reguły konkursowej rywalizacji i dobrze, że nie jestem w jury, bo nie umiałabym nikogo wskazać do odpadnięcia. 

       Z trzynaściorga Polaków do II etapu przeszło czterech, a teraz w III zaprezentuje się trzech: Piotr Alexewicz (który startował tez w poprzedniej edycji Konkursu w 2021 roku), Piotr Pawlak (również uczestnik poprzedniego XVIII Konkursu im. F. Chopina  oraz laureat II nagrody w  II Międzynarodowym Konkursie Chopinowskim na Instrumentach Historycznych w 2023 r.) oraz Jehuda Prokopowicz. W sumie tych 84 uczestników występujących w I etapie reprezentowało 20 krajów, w tym takich jak Gruzja, Malezja czy Wietnam, bo liczni pianiści z Chin i Japonii to już od lat norma. 

        Jednym z ciekawszych pozamuzycznych zjawisk związanych z konkursem jest bezpośredni czat w trakcie transmisji na platformie YouTube Chopin Institute. Czytając komentarze internautów można czasami się pośmiać. Gdy na przykład jest wykonywany Marche funebre, internauci wstawiają w komentarzach trumny, piszczele, płaczące buźki, latające duszki; podczas Preludium op. 28 nr 15 "deszczowego" pojawia się mnóstwo ikonek deszczu i parasolek. Także dialogi bywają zabawne. Podczas wspomnianego Marsza żałobnego padają pytania typu: Kto umarł? lub wpisy: RIP. W bezpośredniej transmisji słychać nieraz różne hałasy z widowni, kaszlanie, trzask upuszczanych przedmiotów (przypuszczam, że to telefony) i wówczas pojawiają się w kontekście pytania Kto umarł takie odpowiedzi: Ktoś na widowni właśnie spadł z krzesła, pewnie padł na zawał. Gdy któryś wykonawca mocno przyspieszył w utworze, który z założenia ma być grany wolno, jak w Andante spianato, internauci prześcigają się wymyślaniu zabawnych określeń, jak: spianato speedy Gonzales albo: to raczej presto spianato. 

        O światowym zasięgu Konkursu i możliwości oglądania transmisji świadczą wpisy, w których uczestnicy czatu podają nazwy swoich państw: od Argentyny, USA, Japonii, Korei Południowej, po kraje europejskie. W przypadku internautów polskich w przerwach transmisji lub podczas oczekiwania na werdykt jury wpisywano nazwy miejscowości od Bałtyku po Tatry, skąd są słuchacze. I właśnie oczekiwanie po II etapie było stresujące i dłuższe niż zakładano. Po zakończeniu I etapu jury podało wyniki zgodnie z harmonogramem, punkt 23:00, tymczasem po etapie II, gdy trzeba było wybrać dwudziestkę, jury obradowało znacznie dłużej i wszyscy się niecierpliwili. Niektórzy popędzali jurorów: Podajcie te wyniki, bo mam rano pierwszą zmianę i muszę iść spać!

       Na stronie Konkursu Chopin Competition można znaleźć wszelkie informacje: o uczestnikach, harmonogram i repertuar wystąpień, regulamin, skład jury, nagrania wszystkich wystąpień, wywiady, filmiki, a nawet specjalny "Kurier Chopinowski" w PDF do poczytania i pobrania na pamiątkę. Laureatów poznamy po ostatnim finałowym wystąpieniu 20 października. Jak znam życie i pamiętam z poprzednich edycji, jury może obradować długo i ogłosi werdykt nawet po północy, czyli już 21 października. A w dniach 21 - 23 października odbędą się koncerty laureatów. Na luzie i z bez stresu rywalizacji. 

październikowo

na wąskim niebie stłoczone chmury

na polach żerują stada wron

pod mlecznobiałą mgieł powłoką

chłodne noce księżyc rozpina

na załzawionych rosą pajęczynach

październikowe pytania

pozostają bez odpowiedzi

Józef Rapacki, Październik, 1930 r.

Piotr Stachiewicz, Październik, przedwojenna pocztówka z postacią św. Urszuli - wspomnienie świętej w kalendarzu liturgicznym 21 października

Władysław Żurawski, grafika z 1930 r. , św. Brygida, której wspomnienie przypada 8 października; 

grafika znajduje się w zasobach Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

 

Zaproszenie

W piątkowe popołudnie, 3 października o godz. 17:00 w sali wystawowej BCK na tle najnowszej wystawy malarstwa i rękodzieła wystąpią poeci Biłgorajskiej Plejady Literackiej. Swoje wiersze czytać będą Ewa Bordzań, Piotr Kupczak, Halina Ewa Olszewska, Mariusz Sokołowski oraz Iwona Danuta Startek. 

jeszcze by pobiegł

gdzie zielone pastwiska po horyzont lasu

tam popędzi jeszcze między trawy

wyszuka kretowisko i postraszy bażanta

zanurzy pysk w pajęczynę rosy

przyniesie na sierści nowe zapachy

pędem pobiegnie z wiatrem w zawody

w rozwarte nozdrza wchłonie aromaty

łąk kwitnących i polnych ścieżek

zaniesie się szczekaniem pod niebo

żegnając ptaki ciągnące w obce kraje

on tu zostanie gdzie wierność go trzyma

pobocza do spacerów i kość na trawniku

jeszcze by rankiem wyruszył

krok w krok towarzyszyć dniu

co się budzi jaskrawym słońcem

a potem urwałby się ze smyczy

i obszedł krańce świata

obłaskawione nosem przy ziemi

jeszcze by pobiegł...

tamten czas

nad ścieżką przez pola i łąki

powiewały letnie sukienki

ponad kłosami zbóż

ze wschodu i zachodu

niosły się niedzielne dzwony

koniki polne przeskakiwały

między źdźbłami trawy

gotowe zacząć koncert

zielony koncertmistrz przysiadł 

z batutą na liściu łopianu

niewidzialni orkiestranci stroją skrzypce

znad mokradła wdarł się krzyk czajki

powietrze drżało fatamorganą

za przepastną głębią czasu

nikną niewyraźne sylwetki

w kolorowych sukienkach

mgły

Józef Czechowicz - Lublin z dala

Na wieży furgotał blaszany kogucik,

na drugiej - zegar nucił.

Mur fal i chmur popękał

w złote okienka:

gwiazdy, lampy.

Lublin nad łąką przysiadł.

Sam był

i cisza.

Dokoła 

pagórków koła,

dymiąca czarnoziemu połać.

Mgły nad sadami czarnymi.

Znad łąki mgły.

Zamknęły się oczy ziemi

powiekami z mgły.

(z tomiku Stare kamienie, Lublin 1934 r.)

Mgły, Stefan Popowski, 1912

Mgły poranne, Józef Rapacki, 1912

Józef Rapacki, brak daty

Morze mgieł w Beskidach, fot. 1917

Worochta, mgły w dolinie Prutu, fot. 1925

Jesienne mgły, Michał Rouba, 1938

poranna kawa z deszczem

pod ciemnym niebem drzewa

chylą się pod ciężarem deszczu

zmatowiałe brzoskwinie

szykują się do upadku z gałęzi

w głęboką trawę

strugami sieką chmury ciężkie 

jak cebry na koromysłach

ptaki opuściły już gniazda

pożegnały obfite pola i łąki

w grzmotach i burzy

kończy się lato

przemija ogród

w przekwitłych kwiatach

wartkim strumieniem odpływają 

zwiędłe liście niepotrzebnych dni 

zasycha przeszłość w zapomnieniu

coraz więcej zamkniętych skrzyń

nie da się otworzyć

coraz mniej potrzeba czasu

na życiowe plany

z dawnych strategii układania się

z rzeczywistością

pozostała tylko poranna kawa

z widokiem na deszcz 

I już wrzesień

Józef Rapacki, Wrzesień, przedwojenna pocztówka, ok. 1930 r.

Skecz dożynkowy

Dopisek 7 września

Skecz został przedstawiony 31 sierpnia w Batorzu podczas powiatowych dożynek janowskich oraz 7 września na dożynkach parafialnych w Krzemieniu. 

Występują: Żona, Mąż

 

Wchodzi Mąż w odświętnym garniturze, mucha, chusteczka w klapie

Żona - lustrując Męża

- Coś się tak wystroił jak na odpust? Nie miałeś jechać w pole?

Mąż

- A jadę, właśnie jadę.

Żona

- W takim stroju??

Mąż

- A w takim, jest w sam raz. Żniwa to wielkie święto.

Żona – zdegustowana

- Nie myśl sobie, że będę potem twój garnitur czyścić, jak go całkiem zakurzysz…

Mąż

- Nic się nie bój, będzie jak nowy, ani pyłek nie siądzie. Nie po to  kupiłem nowy kombajn, żeby się kurzyć. Najnowocześniejszy! Z klimatyzowaną kabiną. Ani się spocę, ani zakurzę. Będę tylko patrzył jak zboże się kładzie pokotem, a potem ziarno się sypie…

Żona

- No, no…. Żeby nie wyszło jak w zeszłym roku, że na sąsiadowe się sypało…

Mąż – zirytowany macha ręką

- Eee tam… niewłaściwy przycisk nacisnąłem… pola w Krzemieniu wąskie, to i poleciało… Teraz będzie inaczej. Wszystko pod kontrolą. Włączam jeden guzik i resztę sztuczna inteligencja ustawia: skanuje zboże, ustawia kierunek i prędkość, nawet segreguje ziarno na bardziej i mniej suche… Włączam autopilota, maszyna sama jedzie, a ja w tym czasie mogę film obejrzeć.

mówi z dumą:

- Technologia na najwyższym poziomie. Chińska!

Żona – z przekąsem

- Chińska? A to na pewno do zboża kombajn? Może do ryżu?...

Mąż – poirytowany macha ręką

- Co ty tam wiesz, nie znasz się…

Żona

- A skąd ty wiesz, który guzik nacisnąć? W poprzednim z angielską instrukcją nie wiedziałeś, to teraz z chińskich znaczków się niby dowiesz?

Mąż – z pewnością siebie

- A wiem, na szkoleniu byłem…

Żona – z niedowierzaniem

- Na jakim szkoleniu?? Przez całą zimę i wiosnę się z domu nie ruszałeś!

Mąż – z wyższością

- A byłem… on-line oglądałem…

Żona - kpiąco

- I co? Po polsku mówili? – z ironią - Może na migi tłumaczyli?

Mąż

- Nie, ale widziałem, który guzik nacisnąć, żeby samo jechało…

poprawia muchę pod brodą

- No dosyć gadania! Jadę! A ty byś może jakiś dobry obiad przygotowała na nasze święto żniwa.

Żona – sarkastycznie

- O, co to, to nie! Skoro taki pojętny jesteś, tak od jednego on-line się nauczyłeś guzik wciskać… to się dobrze składa, bo kupiłam właśnie automat kuchenny, przyjedziesz wypoczęty po obejrzeniu filmu w kabinie kombajnu, włączysz sobie program i zrobi ci, co zechcesz..

 Podaje Mężowi książeczkę  zapisaną drobnym druczkiem

- Ooo, tu masz instrukcję, jest nawet po polsku… tylko 15 programów, łatwo się nauczysz…

Mąż – nieco oszołomiony

- No co ty, Jadzia, ja do roboty jadę… a ty gospodynią jesteś, domu pilnuj, obiad przygotuj…

Żona – przerywając energicznie

- Mowy nie ma! Nie po to kupiłam automat, żeby warzywa skrobać i paznokcie w cieście łamać… Automat wszystko za ciebie zrobi: obierze, oskrobie, wymiesza, ugotuje i upiecze , co zechcesz…  wciśniesz tylko guzik. Mówię ci, najwyższa technologia, sprawdzi nawet ile kalorii po ciężkiej pracy potrzebujesz i dobierze dietę odpowiednią dla ciebie…

z ulgą

- A ja sobie wreszcie odpocznę…

Mąż

- I co będziesz robiła w tym czasie? Nie zanudzisz się?

Żona

- Jak to co? To samo, co ty:

będę filmy oglądać, piwo pić

i o wyspach bananowych śnić!

bierze torebkę i wychodzi

- To na razie! Umówiłam się u kosmetyczki.

Mąż

- Czekaj, czekaj, jak to? To kto w tym domu będzie pracował?

Żona – wzruszając ramionami

- Jak to kto? Sztuczna inteligencja!

Twórczość dożynkowa

Modlitwa żniwiarzy

(na melodię "Czarna Madonno")

Nasze prace pokończone, 

wszystkie zboża zżęte z pól.

Trud codzienny nagrodzony,

błogosławił nam sam Bóg.

Przynosimy dziś w podzięce

przed świątyni Twojej próg

owoc pracy naszej święcić

w kłosach zbóż.

      Ref. Składamy przed Twym ołtarzem

              pachnący świeży chleb,

              modlitwę i wiarę w darze,

              którymi chwalimy Cię.

W porach roku zatrudnieni

wypełniamy Boży plan,

czynić ogród z matki ziemi,

aby dojść do nieba bram.

Boża łaska nie zawiedzie

w gąszczu zaplątanych dróg,

prostym szlakiem nas powiedzie

do Twych stóp.

      Ref. Składamy przed Twym ołtarzem...

Muza Claudela

      6 sierpnia 1868 roku urodził się Paul Claudel, francuski poeta i dramaturg. Pozostawił ponad 50 tomów twórczości. Pisał też o Polsce, o naszej historii, o rozbiorach i męczennikach, jak np. o Andrzeju Boboli. Rozbiory Polski nazwał "grzechem śmiertelnym Europy".  Był wielkim przyjacielem Polski, znał Paderewskiego, na którego koncercie w Białym Domu był obecny, a nad drzwiami swojego gabinetu zawiesił wizerunek Czarnej Madonny, Matki Bożej Częstochowskiej.  

      Claudel w swojej twórczości łączył tradycję antyczną z głębokim mistycyzmem i religijnością. W poemacie Muza, która jest łaską antyczna strofa służy do wyrażenia osobistego zmagania poety z materią słowa. W przeciwieństwie do pełnych szacunku inwokacji Homera, bohater Claudela stawia Muzie warunki, żądania i polemizuje. 

- O, Muzo, starczy czasu aby innego spać dnia!

Lecz jakże wielka ta noc wszystka jest nasza,  

I żem pijany jest nieco, tak, że odmienne słowo niekiedy

Przepycha się na miejsce właściwego, w ów sposób, który miłujesz,

Pozwól, bym obrachunek uczynił z tobą, 

Dopuść, bym zepchnął cię w strofę tę, zanim naskoczysz na mnie, ja fala z krzykiem drapieżcy! 

(tłumaczył Stefan Napierski)

Cóż po poecie w czasie marnym?

na latawcach wierszy

Cóż po poecie w czasie marnym?*

w zasadzie nic

cóż może poeta w czasach niepoetyckich

atmosfera nie sprzyja ulotnym słowom

wypuszczanym w świat

na latawcach wierszy

nie zmienimy czasu ani tego marnego czasu**

może tylko dwa razy na sto lat

może tylko raz okazuje się

że poezja bywa najpilniejszą potrzebą

ludzkości

nieodgadniony wiersz nagle się rozwiewa***

nikt go nie napisał

nikt nie przeczytał

bo jak czytać niewypowiedziane

w dodatku w obcym języku poezji

którego prawie nikt już nie rozumie

w tym wieku marnym

marnością są słowa długiego trwania

i śmierć Poetki**** nie robi wrażenia

na wyznawcach strategii sukcesu

* Hölderlin, Chleb i wino

** Urszula Kozioł, wywiad w "Odrze"

***Urszula Kozioł, wiersz Momenty z tomu Raptularz

****20 lipca w wieku 94 lat zmarła Urszula Kozioł

lipcowe reminiscencje

Józef Rapacki. Lipiec. Pocztówka. 1930 r. 

Wieża ciśnień na Placu Wolności w Lublinie. Obecnie nieistniejąca. Pocztówka z 1914 r. Wieża budowana w latach 1897 - 1899, oddana do użytku 1 lipca 1899 r. Spłonęła podczas walk w lipcu 1944 r. w stopniu nienadającym się do odbudowy, została rozebrana w 1946 r. 

Tomik poetycki Józefa Czechowicza Kamień, opublikowany w lipcu 1927 r. w Lublinie

Poemat Mieczysława Dukszty opublikowany w rocznicę bitwy pod Grunwaldem w 1908 roku w Lublinie. Poniżej fragment poematu:

Horyniec w deszczu

Horyniec w deszczu

            Człowiek odnajduje siebie na przekór

               wszelkim prawom biosfery. On, 

               nieustraszony i zwycięski samobójca.

                                        Włodzimierz Sedlak

niekoszona łąka 

tysiące istnień ukrytych 

przed wzrokiem zdobywcy świata

uzurpatora podążającego ku gwiazdom

i po co mu daleki kosmos

jeśli nie widzi tego co za progiem

pełza pod nogami

chowa się w kołysaniu traw

co przyczajone w gęstwienie zielonych korytarzy

las rozśpiewał się mimo deszczu

symfonia bez adresata

może to dla mnie ten śpiew ptaków

których imion nie znam

pozostanie ze mną aż do ostatniego dnia

wraz z proroctwem Sedlaka

rzuconym jak kamień w głuchą studnię

grube krople bębnią w liście

strumienie zmywają kurz z ulic i chodników

ciemniejąca ulewa podchodzi coraz bliżej

horyzont się kurczy 

zza drzew przedostał się sygnał towarowego pociągu

kres jest tuż tuż...

pobrzmiewa przez chwilę nad niekoszoną łąką

i znowu śpiew wdarł się w strugi deszczu

za siwą kurtyną znikł kolejny las

Światowy Dzień Muzyki

Muzyka na całym świecie ma dzisiaj swoje święto. Obchody Święta Muzyki wymyślił Marcel Landowski, francuski kompozytor polskiego pochodzenia, a pierwsze uroczystości miały miejsce w 1982 roku, a od 2001 roku odbywają się transmisje koncertów na żywo w Internecie. Aktualnie święto obchodzone jest w pond stu krajach. Muzycy każdego gatunku mogą świętować grając na ulicach, placach, w parkach angażując przechodniów i przygodnych słuchaczy. Szkoda, że tylko kilka miast w Polsce włączyło święto do swojego kalendarza wydarzeń kulturalnych. W Toruniu grają już od wczoraj, a dzisiaj w różnych miejscach plenerowych zagrają lokalni muzycy. Zwieńczeniem obchodów będzie jutro plenerowy koncert symfoniczny na Bulwarze Filadelfijskim. Także w Elblągu tegoroczne Święto Muzyki zaplanowano na trzy dni: 20 - 22 czerwca. Wszystko, niestety, daleko. Pozostają nagrania, Internet, transmisje... 

No to świętujmy - piękny koncert w plenerze, gra Adam Kośmieja. 

Boże Ciało w Wilnie

W wydanej w Kijowie w 1860 roku książce Józefa Zawilejki znajduje się wspomnieniowy wiersz o obchodach święta Bożego Ciała w Wilnie. Czytając go, sama wspominałam pobyt w Wilnie i przynajmniej niektóre kościoły wymienionych w utworze zakonów. Procesja zmierza do Ostrej Bramy, do Tej, do Której w Panu Tadeuszu - na równi z MB Częstochowską - zwraca się Mickiewicz. O samym autorze na razie nic nie wiem, poza tym, zę jego nazwisko w mianowniku brzmi - Zawilejka. Pewne jego utwory zostały opublikowane w zbiorowej książce obejmującej innych poetów wileńskich, jak Czeczota czy Zana, ale jeszcze do niej nie dotarłam. Literackie "śledztwo" wciąż przede mną.

A jednak coś się rozjaśnia. Niewiele jeszcze. Nie Zawilejka, a Zawilejko Józef A. Na dodatek to raczej pseudonim. Umieszcza go w swoim spisie Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r.  pod red. Edmunda Jankowskiego (1996), niestety, jak brzmi prawdziwe nazwisko - nie ma.   

Może jednak to nie pseudonim, ponieważ w różnych pracach naukowych autorzy powołują się na twórczość Zawilejki, chociaż o nim samym nic nie piszą. Na utwory Zawilejki powołuje się na przykład Ksenofont Letska - białoruski filolog z Uniwersytetu Państwowego w Grodnie - w rozprawie Źródła biblijne i geneza romantyzmu białoruskiego XIX wieku w kontekście białorusko-polskiego bilingwizmu, zamieszczonej w tomie materiałów IX Międzynarodowej Konferencji Naukowej "Droga ku wzajemności" wydanych pod tytułem Polskie i białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe (Białystok 2002). Fragmenty wierszy z kolei cytuje Anna Marta Dworak z Uniwersytetu Rzeszowskiego w pracy Europa miejsc i Europa przestrzeni - o mapie wyobrażonej Starego Kontynentu w twórczości polskich pisarzy doby międzypowstaniowej ("Tematy i Konteksty", nr 8/2018). 

Widzę, że jak na razie jedynym źródłem wiedzy o poecie byłby tom II Zbioru poetów polskich XIX wieku opracowany przez Pawła Hertza i wydany przez PIW w 1961 roku. Tylko że nie mam go i nie mam dostępu. 

Czasopisma literackie i kulturalne w Polsce

Artykuł opublikowany w "Listach z Daleka", nr 150/ kwiecień - maj 2025

haiku

wiosenny powrót

bociany zasiedlają

stare gniazda

szukając gniazda

niestrudzony wędrowiec

zamieszkuje świat

słońce po deszczu

korkowe łódki płyną

w kałużach

w dalekim kraju

na starych fotografiach

domowe kąty

okrążam ziemię

globus na stole

wszędzie kulisty

biesiadny toast

spotkajmy się ponownie

w gościnnych progach

Autor urodzony 3 czerwca 1793 roku...

.... napisał jedno z najsłynniejszych zdań rozpoczynających utwór: Ej! Ty na szybkim koniu, gdzie pędzisz, kozacze?

Chodzi oczywiście o Antoniego Malczewskiego i jego powieść poetycką, pierwszą  poetycką powieść w polskiej literaturze, Marię. 

Bez znajomości tego utworu nie można było podchodzić do egzaminu z literatury romantycznej u prof. Aliny Aleksandrowicz. Niemal każdy otrzymywał pytanie z Marii. I jeśli ktoś nie przeczytał, nie miał żadnych szans na pomyślny wynik. 

Kanoniczne zdanie, kanoniczny początek utworu... Jest kilka takich zdań otwierających. Jak choćby Żeromskiego Ogary poszły w las z Popiołów. Ale o tym innym razem. Wracając zaś do dzisiejszej rocznicy urodzin pisarza, kilka ilustracyjnych portretów tajemniczego kozaka na szybkim koniu.  

1. Ilustracja sprzed 1846 roku, autorem jest Jan Maksymilian Fredro

2. Ilustracja Stanisława Łukomskiego z 1867 roku

3. Pocztówka wydana ok. 1930 roku, której autorem jest Walery Eljasz Radzikowski

4. Ilustracja z 1933 roku - Stanisław Ostoja - Chrostowski

wiersze na Pisarzach.pl

W najnowszej edycji Pisarzy.pl moje wiersze. Wybrałam starsze i nowsze, te, które samej mi się podobają. 

Iwona Danuta Startek - wiersze - Pisarze.pl

Wierszy jest dziewięć: nie jestem Dydoną, pokaż mi Paryż, aleja róż, gdy będziemy uciekali, w południe, mistyka kamieni, Mona Lisa, krótka historia romansu, powrót Orfeusza

powrót Orfeusza

nad ranem wraca niemy Orfeusz
na łąkę złotych dziurawców
za podróż zapłacił tęsknotą
powrót okupił zwątpieniem
świat pozostał taki sam jak przedtem
ani bardziej ani mniej podobny do raju
kąkole w zbożu osty raniące stopy
i chmury gromadzą się nie wiadomo skąd
dzień za dniem będzie mijał
do czasu aż bogowie podziemi
zapomną że kiedyś płakali
po drugiej stronie piekła
nadal piekło

Odkrywcy Norwida

      23 maja 1883 roku zmarł Cyprian Norwid. Jak prorokował: syn minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku... (Klaskaniem mając obrzękłe prawice...), został odkryty i udostępniony czytelnikom dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Przyczynili si do tego dwa wielbiciele jego twórczości: Zenon Przesmycki "Miriam", wydawca i redaktor "Chimery" oraz literaturoznawca i pisarz Wiktor Gomulicki. 

          "Przegląd Bibliograficzny" z czerwca 1912 roku donosił, że ukazał się pierwszy tom dziel zebranych Cypriana Norwida w opracowaniu Zenona Przesmyckiego. Projekt zakładał w sumie osiem tomów. 

        Najsłynniejsza chyba fotografia Cypriana Norwida z 1856 roku znajduje się w zbiorach specjalnych Biblioteki Narodowej PAU i PAN w Krakowie

        Późniejszy portret rysunkowy Józefa Łoskoczyńskiego opublikowany w 1883 r. w roku śmierci Norwida

       Trzecim niejako odkrywcą i inspiratorem zainteresowania spuścizną Norwida był malarz Pantaleon Szyndler. Z relacji Juliusza Wiktora Gomulickiego wiadomo, że to właśnie Szyndler zainspirował jego ojca, Wiktora Gomulickiego do poszukiwania rękopisów autora Quidama. 

Jednym z obrazów, na którym Szyndler uwiecznił poetę jest Norwid śpiący (1879 r. ) zamieszczony w VIII tomie "Chimery".

Szyndler prawdopodobnie poznał Norwida w 1874 roku zaraz po swoim przyjeździe do Paryża, gdzie zapisał się do pracowni Alexandre`a Cabanela. Znajomość Norwida z Szyndlerem wkrótce przerodziła się w przyjaźń. Norwid prosił młodszego kolegę o pośrednictwo  sprzedaży swoich rysunków, śledził jego karierę,  a na krótko przed przeprowadzeniem się Norwida do domu św. Kazimierza zamieszkiwał w atelier Szyndlera mieszczącym się  przy Rue Fonaine St. Georges 42. 

        Drugim dziełem Szyndlera, w którym uwiecznił poetę jest Portret Cypriana Norwida (1882) namalowany na rok przed śmiercią autora Vade-mecum. 

Dziś oba obrazy znajdują się w Muzeum Narodowym  w Warszawie i są dostępne w repozytorium cyfrowym MNW.