sylwester

sylwester

za oknem szumi rynna 

w rytm fajerwerków

grudniowe niebo

grudniowe niebo

rysuję bałwanka

na białej kartce

Kultura wysoka, kultura niska...

       Niektórzy twierdzą, że nie nie ma sztuki wysokiej i niskiej, może być tylko dobra i zła. Autorom tego przekonania być może chodziło o dowartościowanie obszarów sztuki, a może nawet szerzej, kultury, deprecjonowanej, spychanej na margines, jak folklor chociażby. Samo słowo "folklor" bywa używane pejoratywnie na nazwanie zjawisk marginalnych i mało wartościowych. Czasem nawet nie mających wcale związku z folklorem autentycznym. "Ot, taki folklor" - mówi ktoś, mając na myśli kółko regionalnych poetów w małym miasteczku, nieformalną grupę amatorów śpiewania biesiadnego, festynowe zawody typu bieganie w workach czy z jajkiem na łyżce trzymanej w zębach. Nie da się ukryć, że z wybitną sztuką czy kulturą nie ma to zbyt wiele wspólnego. Rzecz w tym, że zawsze, odkąd można mówić o powstaniu artystów zajmujących się tworzeniem sztuki zawodowo, masowość zjawiska nie szła w parze z wysokim poziomem. Im bardziej wyrafinowana, wysublimowana sztuka, tym bardziej elitarna. Masowość zawsze nieuchronnie zmierza w stronę niewyszukanej, a co za tym idzie, niewymagającej rozrywki. Za klasyczny przykład obrazujący zjawisko może posłużyć choćby Mona Lisa. Setki tysięcy turystów przeciskających się w Luwrze do obrazu nie potrafiłoby podać ani jednego argumentu, dlaczego uznaje się obraz za arcydzieło. Zwiedzanie muzeów częstokroć staje się bardziej sportem niż obcowaniem z dziełami sztuki. Sprintem "zalicza się" muzea, zabytki, starożytne krainy i miasta, żeby móc pochwalić się potem, że byliśmy tu, tu i tam, widzieliśmy to, to i tamto, na co mamy dowody w postaci tysięcy zdjęć i wielu godzin nagrań filmików. Niektórzy nic nie potrafią opowiedzieć o swoich podróżach, jeśli nie zobaczą zrobionych  w danym miejscu zdjęć. Zdjęcia zastępują im pamięć i osobiste przeżycia. 

        Podróże to może najlepszy przykład zjawiska umasowienia kultury strącanej z piedestału. Dawniej podróżowało się w jakimś celu. W renesansie podróżowano do centrów nauki, na uniwersytety, gdzie zgłębiano humanistyczną wiedzę, dającą szerokie horyzonty myślowe. Włochy, Grecja i Ziemia Święta w czasach romantyzmu były synonimem źródeł europejskiej  kultury. Podróżowanie było równoznaczne z pielgrzymką do źródeł własnej tożsamości. Oczywiście pomijam tutaj przymusowe losy emigracyjne, nie jest to tematem moich rozważań. Umasowienie podróżowania spłyciło jego cele. Samo zobaczenie bowiem jeszcze do niczego nie prowadzi. Nie nasuwa refleksji, nie pobudzi inspiracji, nie zatrzyma w biegu, bo przecież trzeba jechać dalej. Dlatego właśnie kultura podróżowania zanikła. Zastąpiły ją biura turystyczne, czyli oferta handlowa. 

         Będę bronić tezy, że kultura i sztuka wysoka istnieją. Niestety, istnieją w sferze wysokiej, czyli niedostępnej dla wszystkich. Niedostępność może mieć przyczyny ekonomiczne lub intelektualne. Na te pierwsze możemy się zżymać, jednak nikt nie znalazł jeszcze sposobu ich rozwiązania. Jedni czy drudzy badacze problemu proponują różne przeliczniki, aby stwierdzić czy kultura jest droga czy tania. Ile biletów do kina można kupić za średnią pensję, albo ile biletów do teatru czy na koncert symfoniczny. Jeszcze inni jako przelicznik stosują książki. Nie da się ukryć, że te drugie są dzisiaj znacznie tańsze i masowo dostępne w porównaniu z takimi na przykład książkami w średniowieczu, gdy kosztowały pół wioski. W tym kontekście narzekanie, że książki są drogie, wzbudzić może li tylko wzruszenie ramion. Bliższe prawdy byłoby porównanie, ile dobra kulturalne kosztują człowieka mieszkającego w centrum, w stolicy czy dużym wojewódzkim mieście, a ile mieszkańca dalekiej wioski czy małego miasteczka. Do ceny bezpośredniej np. biletu do teatru trzeba doliczyć koszty dojazdu, czasami noclegu oraz wielokrotność czasu, jaki musi poświęcić na ów dojazd i powrót. Kiedy więc różni decydenci wychodzą z akcjami dostępności kultury poprzez zapewnienie np. darmowych biletów dla emerytów mieszkających w Warszawie czy ulg dla wielkomiejskich dzieci, chce mi się śmiać, ponieważ to nie tych ludzi najbardziej trzeba do kultury przyciągnąć. O wiele bardziej potrzebują tego mieszkańcy prowincjonalnych dalekich od centrów miejscowości, gdzie na co dzień nie ma ani teatru, ani filharmonii, ani kina. Jeśli oni bowiem chcieliby z kultury korzystać, płacą za to potrójnie.

         Byłam świadkiem sytuacji, gdy z powodu choroby śpiewaczki odwołano operę w Teatrze Wielkim Operze Narodowej. Wszystkim oczywiście zwrócono pieniądze za bilety. Jednakże pewna para emerytów zastanawiała się nad kosztami swojego nieudanego przyjazdu, ponieważ oni musieli dodatkowo zapłacić za bilety na dojazd do Warszawy i zarezerwować nocleg. Czy za to im zwrócono? Oczywiście, że nie, ale to są właśnie realne koszty uczestnictwa w kulturze. Jeśli mają być jakieś ulgi w dostępności do kultury, to raczej dla ludzi spoza kulturalnych centrów, a  nie miejscowych. Taki marzy mi się właśnie postulat. 

       Tymczasem jednak zainteresowanie wysoką sztuką w ogóle zanika. Nie chodzi o to, że całkiem, zawsze bowiem znajdą się "szaleńcy", którzy wolą nową książkę zamiast nowego smartfona. Niemniej proporcja między wzrostem edukacji a potrzebami kulturalnymi zdaje się zmierzać w stronę niekorzystną dla sztuki wysokiej. Wzrost poziomu życia przeciętnego obywatela, wzrost zamożności, która jest przecież bezwzględnie dużo wyższa niż w latach 70., 80. i 90 nie przekłada się na wzrost wydatków przeciętnego obywatela na potrzeby kulturalne. Zaiste jest paradoksem, że wzrost liczby osób z wyższym wykształceniem nie generuje wzrostu potrzeb duchowych w sferze kultury, czytelnictwa, obcowania ze sztuką. Czytania bowiem sensacyjnych lub poradnikowych książeczek celebrytów się do tego nie zalicza. Tak samo jak śledzenie blogów wszelkiej maści trenerów i trenerek fitnesu. Mam na myśli czytanie naprawdę. Poznawanie sztuki naprawdę, a nie tylko po to, żeby pstryknąć fotkę, pochwalić się przed znajomymi. 

         W czasach, kiedy w sklepach wszystkiego brakowało, jeden towar był przynajmniej w nadmiarze: ludzka zachłanność na obcowanie z wysoką sztuką. Powstawały literackie czasopisma, kina, tworzyły się formacje teatralne, na przeglądy i konfrontacje brakowało biletów, organizowano spotkania literackie, a pierwszy raz usłyszałam głos Czesława Miłosza czytającego swoje wiersze z nagrania na taśmie magnetofonowej w zatłoczonej po brzegi niewielkiej salce w prowincjonalnym miasteczku gminnym. Dzisiaj na spotkaniach z żywymi pisarzami pod wielkimi namiotami plenerowej imprezy całe rzędy świecą pustkami, w powiatowym kinie nie opłaca się sprowadzić "Twojego Vincenta", filmu, który kandyduje do Oscara, a jeden z najbardziej zasłużonych literackich kwartalników, zawsze trzymające najwyższy poziom "Zeszyty Literackie" tracą sponsora i proszą o prenumeraty czytelników. Niska kultura czytelnicza 40-milionowego narodu stała się żenującym faktem XXI wieku. 

         

Conrad dzisiejszy

Conradowskie pytania

na przekór prostym odpowiedziom 

nieskomplikowanych ludzi

zawiedzionym nadziejom nie dowierza

jak chłopiec który zdradził swoje 

marzenia o bohaterstwie

czy spojrzeć prosto w oczy to znaczy

zrozumieć rozpacz milczącego zdziwienia

że nikt nie jest doskonały na tyle

by nie mieć wyrzutów sumienia

w jądrze ciemności gaśnie blask ideałów

wzniesionych na ruchomych wydmach 

bezkresna jest podróż do granic

człowieczeństwa wystawionego na próbę

czy istnienie praw zagwarantuje

usprawiedliwienie błędów przez wiarę

w możliwość odkupienia?

los nie uśmiechnie się 

z bagażem pogardy odpływa Nostromo

ku swojemu przeznaczeniu

3 grudnia - 160 rocznica urodzin Josepha Conrada - Józefa Teodora Konrada Korzeniowskiego, autora "Lorda Jima", "Nostromo", "Szaleństwa Almayera", "Murzyna z załogi "Narcyza", "Jądra ciemności" i innych powieści

Rocznicowe programy w  Dwójce:

2 grudnia

19:00 - premiera słuchowiska "Szaleństwo Almayera"

3 grudnia

20:00 -21:00 - Strefa literatury, o Conradzie będzie mówił między innymi Salman Rushdie

od  7 grudnia 

codziennie o 19:00  Andrzej Mastalerz będzie czytał fragmenty "Jądra ciemności"

Zmarł prof. Walery Pisarek

Zmarł dzisiaj w Katowicach tuż przed galą wręczenia nagród Ambasadora Polszczyzny, podczas której miał wygłosić laudację na cześć nagrodzonego Jacka Bocheńskiego. Piękna śmierć. W centrum polszczyzny. Prof. Walery Pisarek, ur. w 1931 roku, językoznawca, prasoznawca, lingwista, autor słowników ortograficznych. Polszczyznę znał jak mało kto, a ortograficzne wyzwania dla uczestników ogólnopolskiego dyktanda zostaną po nim jako przykłady niezwykłej językowej wyobraźni.

Zmierz się z dyktandem autorstwa Walerego Pisarka:

Kawiooka, Pszennooka Halszko, ani bieżące obowiązki, ani niekiedy nużące igraszki z brzdącami z sąsiedztwa, ani niemal czteroipółtygodniowa rozłąka nie stępiły mojej tęsknoty. Jakby to było wczoraj, pamiętam, jak przywiózłszy Cię do Drohiczyna, niepomny wróżb andrzejkowych, dałem się namówić na huczne przyjęcie w legendarnej późnośredniowiecznej oberży. Nie sposób zapomnieć, że stół był przystrojony bukszpanem i gałązkami sztucznej ostróżki lilaróż. Nieomal obok żarzącego się kominka półrzeczywisty skrzypek i rzępolił z cicha melancholijną kolędę. Niestety, bodajże nazajutrz rad nierad musiałem Cię opuścić, by wojażować z powrotem do Wiednia. Cóż z tego, żeśmy się wkrótce znów spotkali, skoro nieubłagany kalendarz nieledwie w okamgnieniu przypomniał o rozstaniu. Jak zażądałaś, stanąłem do konkursu Austriacki Mistrz Polskiej Ortografii, ogłoszonego przez SIO "EuropaContex". Zrazu wszyscy byliśmy dobrej nadziei, aleśmy w mig struchleli, kiedy się pomału zaczęło dyktowanie. Nasz sędziwy ciemięzca krążył wokół sali, potem sunął na wprost, w skos i w poprzek, na przemian wzdłuż i wszerz, by znienacka ni stąd, ni zowąd chyżo wynurzyć się obok delikwenta, który by nieopatrznie spróbował ściągać. Och, jak by to było dobrze, jakbyś wtenczas była ze mną. Tymczasem niecierpliwie wyglądamy werdyktu jury. Na razie z oddali ściska Cię Twój Innocenty

zimny podmuch

zimny podmuch

kolorowe liście

w dłoniach

Kiedy słucham Chopina ...

ta muzyka

zamierzał grać

czy nasłuchiwał jak noc nadciąga

bel canto zmierzchu szemrało

liśćmi deszczem odgłosami kroków

przeczuciem paryskiego bruku

myśli rozprzęgłe

tęsknoty bolesne

improwizacje

między ustami a brzegiem pucharów rozległe

muzyka powstaje z dotyku

białych dłoni na klawiaturze

z pochylenia głowy nad pustą kartką

z kropli atramentu na końcu pióra

mazurkowy rytm kujawskich pól

furkoczące kołowrotki oberka

i ścierniska po rzepaku

nuty rozbiegane

schną na pięciolinii

wychylają się niespokojnie

chcąc zabrzmieć akordami w tę noc

nie te nuty nie zabrzmiały jeszcze

nie zmieniły się w gest

w ułożenie palców

zanim ręka zapanuje nad adagio

pod powiekami ideał

który się śni

Banał, satyra i tęsknota za metafizyką

       Finałowy koncert tegorocznych Biłgorajskich Spotkań z Poezją Śpiewaną i Piosenką Autorską to zaledwie wycinek zjawisk, z jakimi możemy się zetknąć na scenie polskiej piosenki literackiej, być może jednak jest to wycinek całkiem reprezentatywny. Ciekawe jest posłuchać nowych głosów, zobaczyć nowe twarze, poznać nowe śpiewające osoby oczekując, że czymś zaskoczą i zaintrygują. W świecie poetyckim najgorszą z możliwych klęsk jest banał, banalność słów i nadużywanych emocji. Niebezpieczeństwo banału grozi często młodym twórcom, tak piszącym, jak i śpiewającym. Jak bowiem wiadomo, ten, kto pierwszy porównał oczy kobiety do gwiazd, był geniuszem, ale każdy następny powtarzający to samo jest tylko epigonem. Znaleźć zaś nowy wyraz dla emocji starych jak człowiek od wieków przeżywający te same rozterki, nie jest łatwo. Z pomocą może przyjść muzyka, gest, sceniczna przestrzeń, w której rozgrywa się jednostkowy dramat. Trzeba silnej osobowości, by narzędzie głosu i instrumentu służyło wyrazistości słowa.
       Intymne wyznanie "czuję, że jesteś, bo czuję się bezpiecznie" powtarzane w udziwnionych wokalizach na kilka sposobów nie sprawi, że tekst nagle nabierze głębi. Sęk w tym, że sam w sobie jest dosyć płytki i banalny. Ale życie samo w sobie bywa banałem, gdy dostrzegając powtarzalność życiowych schematów, człowiek traci poczucie indywidualności. Na drugim biegunie estradowej piosenki autorskiej sytuują się różnego rodzaju pastisze i kabaretowe prześmiewcze satyry. Temat często łatwiejszy w odbiorze przez publiczność i lubiany, co nie znaczy, że łatwy wykonawczo. Istotą satyry jest błyskotliwość, zaskoczenie, wyrazista puenta. Odwołanie do nieśmiertelnego schematu "śmierć i podatki", które usłyszeliśmy podczas koncertu, trafia do powszechnych odczuć, niestety od samego początku sugerowało jedyne możliwe zakończenie, które niczym nie zaskakiwało, gdyż było oczywistością.

       Niejaką przeciwwagą dla powyższych pułapek może być nagroda za kreację sceniczną, którą przyznano Dawidowi Gębali z Wrocławia. Należałoby chyba ją rozumieć jako wyraz uznania za wyrazistą osobowość artysty. Niewątpliwie piosenka Dawida Gębali o samotności wywiera wrażenie przemyślaną aranżacją i zawłaszczeniem scenicznej przestrzeni. Artysta świadomie operuje głosem, który zapada w pamięć. Podobnie jak laureaci trzech głównych nagród: Zuzanna Wiśniewska (Poznań) z nagrodą wykonawczą, Grzegorz Paczkowski (Warszawa) z nagrodą autorską i Dorota Kuziela (Gdańsk) z Gęstym sitem krytyki. Wśród tych trojga mamy niewątpliwie jeden piękny głos - to głos Doroty Kuzieli wspaniale zestrojonyu z dźwiękiem skrzypiec, na których artystka sama sobie akompaniuje. Ma też pani Kuziela umiejętność wywoływania wzruszeń, ładunek emocjonalny jej tekstów jest bowiem ogromny, a przy tym zaśpiewany z elegancją tonu i bez przerysowania. 
       Zastanawiające, że w finałowym koncercie mieliśmy aż trzy utwory o aniołach stróżach i chyba dwa bezpośrednio odwołujące się do Boga. Rzecz jasna postacie z zaświatów okazywały się albo milczące, albo nieistniejące. W ostatecznej konfrontacji człowiek zostaje całkiem sam. Można te utwory traktować jako wyraz szczerej tęsknoty za metafizyką. Tęsknoty zabijanej współczesnym komercjalizmem, materializmem, cynizmem. Nawet jeśli ze sceny pada oskarżycielski krzyk: "w domu Bożym nie ma Syna", jest on krzykiem rozpaczy za utraconymi wartościami. Piosenka poetycka od zawsze zaś stała po stronie wartości, także, a może zwłaszcza tych, którym przeliczanie na siłą nabywczą rynku nigdy nie wychodzi na dobre.
      Ostatni na wieczór zaplanowany koncert Mirosława Czyżykiewicza, jednego z jurorów tegorocznego konkursu, całkiem przypadkiem uwydatnił największą wadę uczestników konkursowych zmagań. Między poziomem wykonawczym uczestników a Mirosława Czyżykiewicza (choć można tu jeszcze wstawić kilka innych ważkich nazwisk polskiej sceny poetyckiej) istnieje przepaść. Wynika ona chyba z nadmiaru chęci młodych artystów, którzy za wszelką cenę eksponują siebie, swoją osobowość, a w zasadzie własne ego. Na scenę wychodzi ktoś, kto tak bardzo skupiony jest na chęci pokazania, że jest oryginalny i niepowtarzalny, że sens prezentowanego utworu zostaje gdzieś w tle nieraz niezauważalny, całkowicie nieważny. Mistrzowie piosenki poetyckiej potrafią ujawnić całą gamę swojej bogatej osobowości bez krzyku, bez nachalnej egotycznej ekspresji, ukrywając się w niejako w samym tekście. Mirosław Czyżykiewicz wspaniale pokazał jak wydobyć z utworów Brodskiego, Wysockiego czy Stachury to, co najważniejsze. Ponadczasowe przesłanie, czasem bolesne i ostre, ale jakże ludzkie. 

Wystawa fotograficzna Ewy Brodziak

       Wystawa fotografii SILENTIUM Ewy Brodziak prezentuje świat na styku sacrum i profanum. W przestrzeń kościołów, kapliczek i liturgicznych akcesoriów wchodzi człowiek ze swoją potrzebą modlitwy, wyciszenia, skupienia lub dziecięcą naiwną ciekawością. Z jednej więc strony autorka uchwyciła płaski polny pejzaż z daleką, zagubioną w głębi kapliczka, z drugiej natomiast zaprasza widza w tłum modlących się pielgrzymów lub ułomność zapomnianej kapliczki z połamanym Chrystusem. Sacrum pojawia się czasem nieoczekiwanie jak koślawe graffiti na ślepej ścianie czy wypalonym okruchami kadzidła stoliku na kadzielnicę. Dostrzeżenie jego przejawów wymaga uwagi, zatrzymania się. Ewa Brodziak zatrzymuje się w miejscach na pozór banalnych, codziennych, zapraszając nas również do zatrzymania się w biegu życia, aby usłyszeć tytułową ciszę, w której ukrywa się, a może właśnie objawia Bóg. 

       Dla mnie szczególnie interesujące okazały się zdjęcia lubelskiej katedry, której wnętrza ożyły we wspomnieniach z czasów, gdy w niej bywałam. Powrócił tamten nastrój zadumy i refleksji jak w uwiecznionej na zdjęciu siedzącej postaci odwróconej do nas tyłem w modlitewnej pozie w kościelnej ławce. Jako ciekawostkę można zobaczyć uchwyconą za szarfami postać Matki Bożej karmiącej piersią Jezusa. Motyw Madonny karmiącej wywodzi się z malarstwa El Greco. Współczesny malunek na procesyjnym feretronie szesnastowiecznego arcydzieła nie przypomina, ale we wzruszający sposób zachęca do pochylenia się w ciszy nad niewinnością każdego dziecka, nawiązując w ten sposób do tytułu wystawy. 

       Na tle większości prezentowanych fotografii utrzymanych w kontemplacyjnej tonacji sepii nieliczne, podobnie jak Madonna karmiąca, zachowują oryginalną bogatszą kolorystykę. Temat ciszy niejako wymaga formy ascetycznej także w owej cieniowanej monochromatyczności, której dodatkowym atutem bywa intensywne światło, snopy słonecznego blasku wpadające przez okno czy świetliste refleksy na ścianach i przedmiotach świątynnego wnętrza. Cisza przemawia na fotografiach Ewy Brodziak prostymi środkami cieniowanej sepii, okruchami codzienności, w której człowiek znajduje czas na zatrzymanie się, patyną starych kapliczek i niesłyszalnym westchnieniem zakamarków świątynnych wnętrz. W każdym z tych miejsc człowiek może znaleźć też miejsce dla siebie.  

Turpistyczny humor

      Humor od wieków ratuje człowieka przed rozpaczą. Wiedzieli o tym twórcy średniowiecznych tańców śmierci  i wiedział Stanisław Grochowiak nieprzypadkowo do średniowiecza i baroku nawiązujący. Dialogi w stylu ars moriendi współczesnemu czytelnikowi mogą w sposób niezamierzony wydawać się komiczne, lecz współcześni twórcy świadomie stosują konwencję karykaturalnego wyolbrzymienia w celu oswojenia śmierci lub jakiejkolwiek innej grozy. Skąd bowiem popularność wojennych piosenek ośmieszających "głupiego malarza"? Skąd popularność komedii filmowych z Frankiem Dolasem jako bohaterem? Dlaczego wreszcie tak lubimy słuchać i oglądać ludzi z dawnych polskich Kresów? Oni sami przeżyli niewyobrażalną tragedię, o ile udało im się przeżyć wołyńskie rzezie, zmuszeni do opuszczenia rodzinnych stron, rzuceni w obce środowisko, skazani na wyrwanie wielowiekowych korzeni. Mimo to jesteśmy skłonni wierzyć w niezbywalne cechy osobowości ludzi "z tamtej strony", niepokorną i niezłomną człowieczą naturę, dzięki której możemy z uśmiechem oglądać "Samych swoich" czy "Nie ma mocnych" w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego. Nieprzemijającą wartością trylogii Chęcińskiego jest język i dialogi bohaterów oraz ogromne pokłady humoru w najbardziej dramatycznych sytuacjach. Pawlak i Kargul utknęli na zaminowanym polu, przed chwilą na minie wyleciała w powietrze krowa, ale nam wolno się śmiać, gdy bohaterowie prześcigając się w grzeczności ustalają, kto będzie szedł pierwszy.

       Czająca się śmierć i śmiech. Na pozór wykluczające się zjawiska. A jednak tak chętnie odbierane, tak często łączone. Turpistyczna stylistyka Grochowiaka nie przetrwałaby próby czasu, gdyby nie humor. Bo trzeba wiedzieć, że kiedy w "Nie ma mocnych" w początkowych scenach filmu widzimy Kazimierza Pawlaka na łożu śmierci, gdy nagle zrywa się w koszuli i demoluje misterne wieńce pogrzebowe przywiezione zawczasu przez syna na jego pogrzeb, pierwowzór groteskowego zachowania bohatera znajdziemy w słuchowisku "Kaprysy Łazarza" Stanisława Grochowiaka. Słuchowisko po raz pierwszy zostało zrealizowane w Teatrze Polskiego Radia w 1965 roku  w reżyserii Andrzeja Łapickiego. Nawet pierwsza część trylogii filmowej Chęcińskiego "Sami swoi" powstała później, bo w roku 1967, z kolei "Nie ma mocnych" dopiero w 1974, kiedy pierwotne słuchowisko otrzymało już swoją wersję filmową w postaci obrazu wyreżyserowanego przez Janusza Zaorskiego w 1972 r. Jednakże Zaorski po latach skusił się także na zrealizowanie ponowne samego słuchowiska, które zostało wyemitowane premierowo w 2011 roku z Marianem Opanią w roli głównej. Dwójka Polskiego Radia kilka dni temu przypomniała tę realizację. Okazuje się, że turpistyczny humor towarzyszący śmierci ma tę samą siłę przyciągania, co niegdyś, a w kontekście masowego exodusu Polaków do krajów Europy zachodniej, gdy zostawiają za sobą rodzinne strony i rodzinne cmentarze, temat nabiera nowego wymiaru.

       Niesfornym bohaterem Grochowiaka jest stary Jacenty, repatriant zza Buga, umierający gdzieś na Ziemiach Odzyskanych, podobnie jak znany nam z filmu Chęcińskiego Kazimierz Pawlak. W obu przypadkach, i w słuchowisku i w filmie, ostatecznie bohater nie umiera, gdyż jakoś ze śmiercią im nie po drodze. Jacenty próbuje wymusić na bliskich: żonie, synach, synowej uroczyste przyrzeczenie, że pochowają go w rodzinnej miejscowości, która opuścił wiele lat temu. Rodzina się temu sprzeciwia, zwłaszcza najstarszy syn, który nie ma zamiaru tracić czasu na wyrabianie paszportów i podróżowanie "przez dwie rzeki".  Tym bardziej, że ma ambicję zyskać tutaj, gdzie mieszka szacunek, a do szacunku potrzebny jest "rodzinny grobowiec ze złotymi literami na miejscowym cmentarzu".  Jacenty zaś uparł się i umrzeć nie chce. Cała wieś na tym traci: stolarz stoi z robotą, bo tylko czeka na odpowiedni moment, żeby skończyć trumnę; orkiestra czeka w pogotowiu, bo ma grać na pogrzebie; pole nie jest obrabiane, w gospodarstwie nikt nie pracuje, bo wszyscy w rodzinie z napięciem czekają, kiedy Jacenty umrze; synowa napiekła placków na stypę i jak nie zostaną zjedzone, to się zepsują; grabarz z łopatą w ręce dyżuruje, czekając na czas, żeby kopać grób, a syn Jacentego pertraktuje ze sklepikarzem, że zamówionej na stypę wódki ze sklepu nie odbierze, no bo ojciec wciąż żyje. A Jacenty nie umiera! "Niech przyrzekną" - żąda, kiedy na mediacje między nim a rodziną przychodzi ksiądz proboszcz (w tej roli wspaniały Franciszek Pieczka). 

       Na próby przekonywania, że tu gdzie mieszka teraz, jest o wiele piękniej i dostatniej niż w dawnych opłotkach kresowej mieściny, Jacenty znajduje szereg dowcipnych kontrargumentów podszytych głęboką nostalgią za rodzinnymi stronami. W końcu proboszcz ucieka się do ambicji bohatera i proponuje, że odstąpi mu swój grób w pięknym otoczeniu na przykościelnym cmentarzu. "A ja nie chcę!" - wrzeszczy Jacenty, na co proboszcz: "Gardzisz moim podarunkiem?!" i wyszedł z trzaskiem, nawet obiecanego kogutka na rosół nie wziąwszy. Do pokoju Jacentego nikt nie ma odwagi wejść, ten zaś zaczyna się ubierać. Zakłada białą koszulę, zgadza się, żeby syn go ogolił, bo "ciepłego lepiej brzytwa trzyma"... wszyscy myślą, że szykuje się do umierania, jak jego ojciec. Tymczasem Jacenty powraca do życia :-) Uznał, że nie czas jeszcze umierać. Skoro nie ma wyjścia i nikt go nie powiezie pochować w rodzinne strony, to musi jeszcze pożyć, żeby z tą nową ziemią lepiej się zaznajomić, "coś w niej zepsuć, coś  naprawić". Wtedy ona dopiero będzie go znała i go przyjmie jak swego. 

       "Zmartwychwstanie" Jacentego zaczyna się od żartu wobec proboszcza, któremu mówi, że idzie obejrzeć grób, jaki mu obiecał odstąpić. Ostatecznie jednak obaj dochodzą do porozumienia i Jacenty odsprzedaje obiecany grób z powrotem księdzu za dwie beczułki wina. Tytułowy Łazarz powstał może nie z grobu, ale z łoża, ponieważ to on sam zdecyduje, kiedy przyjdzie właściwa pora. Nie można bowiem umierać na nieznanej ziemi jako obcy. 

       

Wakacyjna stolica języka polskiego

       Od trzech lat wakacyjną stolicą języka polskiego jest Szczebrzeszyn, na początku sierpnia przyciągając pisarzy, poetów, czytelników, redaktorów, dziennikarzy, aktorów, wielbicieli słowa i muzyki. W ciągu tygodnia trwania festiwalu zgromadzenie artystów na metr kwadratowy powierzchni znacznie przewyższa tutaj średnią krajową. Z bogatego programu każdy może wybrać coś dla siebie, aczkolwiek byłoby co najmniej niestosowne pominąć chociażby spotkanie z Urszulą Kozioł, poetką stąd się wywodzącą.
        We wspomnieniowym wprowadzeniu do swojej twórczości poetka nawiązała do tragicznego wojennego dzieciństwa, które upływało pod chmurnym znakiem ucieczki. Jak wspomniała, Biłgorajszczyzna, skąd się wywodzi, naznaczona została w jej biografii traumą z dzieciństwa, czemu dawała świadectwo w twórczości prozatorskiej i poetyckiej. Nie stanęło to na przeszkodzie wielokrotnie wracać już w latach późniejszych, w latach twórczego rozwoju, tutaj odnajdując owe "chude talizmany" tworzące specyficzny poetycki kod rozpoznawalny dla czytelników w kolejnych tomikach.
         Podczas krótkiego, niespełna godzinnego spotkania Urszula Kozioł przeczytała wybrane utwory z różnych tomików, kończąc zabawnym wierszem "Ballada" z tomu"Klangor", o którym pisałam w poprzedniej notce. W "Balladzie", inspirowanej dwoma cytatami z Jana Kochanowskiego, szczególną rolę odgrywają nawracające rymy i rytm wiersza, nawiązujące do renesansowej poetyki miłosno-sielankowej, balladowych nawrotów rytmicznych, coś jakby poetyckiej formy ronda znanego z "Wielkiego testamentu" Villona. Wiersz ten jest wręcz pokazową egzemplifikacją założenia wypowiedzianego przez poetkę, zgodnie z którym utwór poetycki manie tylko treść, ale i brzmienie. Stąd też nawet gdy czyta się go tylko wzrokiem, bezgłośnie, czytelnik powinien go słyszeć, słyszeć uchem wewnętrznym rytm języka. Dopiero połączenie w odbiorze brzmienia z treścią pozwala na całościowe odczytanie utworu poetyckiego. Urszula Kozioł więc czytając swoje wiersze potrafiła przepięknie owe brzmienie wydobyć, zaakcentować, czyniąc z nich prawie śpiewne melorecytacje, jakże zgodne z pierwotnym, klasycznym znaczeniem słowa "liryka".
        Innym aspektem twórczości Urszuli Kozioł jest jej związek z naturą, "ekologiczność"- jak sama powiedziała. Oczywiście nie należy tej ekologiczności rozumieć dosłownie, niemniej w całej twórczości poetki z Wrocławia wyraźna jest wrażliwość na przyrodę, na związek człowieka z przyrodą, przejawiający się chociażby w sensualistycznych obrazach pejzażu. W jednym z komentarzy do swoich utworów Urszula Kozioł wyraźnie odcięła się od awangardowego hasła "Miasto - masa - maszyna", wyrażając przy tym zdumienie, że taki poeta jak Julian Przyboś był zupełnie ślepy na piękno natury okolic, skąd pochodził.
        Dopełnieniem krótkiego spotkania była możliwość indywidualnej rozmowy z poetką czy poproszenie o autograf. Niestety, wybór tomików w festiwalowej księgarni nie był zadowalający. Na szczęście miałam ze sobą własny egzemplarz "Klangoru", który ze wszech miar zasługuje na wielokrotną i uważną lekturę.
        

Czekanie na ślepą noc

       Urszula Kozioł, poetka pochodząca spod Biłgoraja (ur. w Rakówce), tomikiem "Klangor" z 2014 r. potwierdza, że należy do najwybitniejszych polskich twórców.  Każda jej nowa książka, od "Rytmu korzeni", przez "Żalnik", "Supliki",  "Przelotem" po "Klangor" zachwyca odkrywaniem nowych sposobów tworzenia w materii poetyckiego słowa. Siegając po nie czytelnik mimowolnie zadaje sobie pytanie co nowego poetka ma do zaproponowania i jakie odkryje przed nami tajemnice świata. Mimo bowiem, że "Klangor" jest bardzo osobistym, wręcz intymnym pożegnaniem ze zmarłym w 2010 r. mężem autorki, Feliksem Przybylakiem, germanistą i tłumaczem literatury niemieckojęzycznej, zakres egzystencjalnego doświadczenia wyłaniający się z wierszy ma wymiar uniwersalny. Tym bardziej jest to poezja przejmująca i poruszająca emocje.

       Urszula Kozioł także tutaj, jak w tomach poprzednich, zestawia wiersze bardzo krótkie, lakoniczne,  zaledwie trzywersowe, z dłuższymi poematami,  jak tytułowy "Klangor" będący osobistym lamentem, żalem, poetyckim zapisem bolesnej żałoby po stracie ukochanego. Dotykanie bólu, jego uporczywość i totalność przewija się w całym zbiorze na różne sposoby, a poetka niejako obraca nim kamieniem w żarnach, w których człowieczy los rozciera się na pył. Ktokolwiek przeżył stratę, a przecież nie ma człowieka, którego to doświadczenie by ominęło, znajdzie w tych wierszach swój ból, swoją "ślepą noc/ w martwym pokoju".  W wierszu "Lament" - zastanawiająca zbieżność z tytułem wiersza Tadeusza Różewicza, który również dał przejmujące świadectwo pożegnania, a właściwie długiego i bolesnego procesu żegnania w tomie "Matka odchodzi" - pojawia się motyw kamienia wpisywanego w szereg konotacji językowych, frazeologizmów, których sens odsłania się dopiero w tragicznej chwili doświadczenia śmierci; "słowa zamieniają się w kamień", "wargi skamieniały", "skamieniała w sercu rana".  Przed przerażającym procesem kamienienia rzeczywistości, obejmującym nawet niebo i cały świat, który niemal "zimnym głazem gniecie",  bohaterka wiersza rozpaczliwie chce uchronić jedną jedyną wartość - cień ukochanego. "Zabierz łzy i pamięć/ lecz nie zmieniaj cienia w kamień" brzmi jak zaklęcie. Ostatnia strofa zbudowana w czterowiersz - wyjątkowa na tle długich strofoid o nieregularnej liczbie wersów - frazeologią znowuż czy przypadkową? - przypomina pierwszą zwrotkę Kazimierza Wierzyńskiego "ktokolwiek jesteś bez ojczyzny". Poeta zaprasza do wspólnotowego odczuwania bezdomności po utracie ojczyzny, Kozioł natomiast odwołuje się do wspólnoty doświadczenia samotności i utraty kogoś kochanego:

ten kto samotnie gdzieś płacze

niech przyjdzie zapłakać ze mną

ten który kogoś utracił

niech płacze także nade mną

      Drugim, obok pożegnania z ukochanym mężem, wątkiem zbioru "Klangor" jest przygotowywanie się do własnego odejścia, żegnanie się ze światem i życiem. "Nieodwołalnie/ zbliżam się do nic/ w niczym", a "pamięć rzednie i rozpływa się". Mimo dojmującej nieobecności - ukochanego, dawnych marzeń o wielkiej poezji, "utraconych światów" - poezja Urszuli Kozioł nie jest pesymistyczna ani nihilistyczna. Przeciwnie, można z niej wyczytać radość istnienia i pogodzenie się nieuchronnym biegiem natury, stoicką, a  może prędzej buddyjską przenikliwość w dostrzeganiu istoty rzeczy:

animulko

babulko

bidulko

już rozchodzą się nasze drogi

ty na niebie zakwitniesz chmurką

ja się stanę pluskiem wody

     "Klangor" był nominowany w 2015 roku do Nagrody Nike. Doprawdy nie wiem, dlaczego jej nie zdobył. Ten tomik jest warty każdej nagrody w dziedzinie literatury i poezji, jakie istnieją.

Urszula Kozioł: Klangor. Wydawnictwo Literackie 2014.  

        

Pod rozwagę działaczom sportowym i nie tylko

      28 czerwca w Klubie Olimpijczyka warszawskiego Centrum Olimpijskiego miało miejsce spotkanie z pierwszą kobietą pełniącą funkcję prezesa związku sportowego w Polsce - Jadwigą Ślawską -Szalewicz. W latach 1991 - 2005 była prezesem Polskiego Związku Badmintona, a działając na arenie Europejskiej Unii Badmintona pełniła funkcję jej wiceprezesa. Droga Jadwigi Ślawskiej-Szalewicz na szczyt działalności sportowej trwała wiele lat, począwszy od trenowania judo i kierowania sekcją judo AZS Siobukai w Warszawie, ukończenie AWF ze specjalizacją trenera judo, następnie pełnienie funkcji sekretarza generalnego Polskiego Związku Szermierczego oraz sekretarza generalnego Polskiego Związku Badmintona (od 1977 roku). Badminton okazał się pasją jej życia i jemu poświęciła najwięcej lat swojej działalności, wspomagając powstawanie związku, popularyzując tę dziedzinę, doprowadzając do pierwszych międzynarodowych sukcesów. Kolejne etapy bogatej działalności Jadwigi Ślawskiej-Szalewicz, efekty jej pracy w postaci organizowanych w Polsce międzynarodowych zawodów, organizowanie szkół mistrzostwa sportowego, codzienne zmaganie się z niedostatkami sprzętowymi, lokalowymi, materialnymi poznajemy na kartach książki "Moje podróże z lotką" wydaną nakładem wydawnictwa  EDIPRESSE Książki. Okazją bowiem do spotkania była jej prezentacja i promocja.

       Bogatą osobowość Jadwigi Ślawskiej-Szalewicz poznajemy w pierwszym rozdziale poświęconym wspomnieniom z dzieciństwa i młodości. Daje on wgląd w historię rodziny, pokazuje jak kształtował się charakter Autorki na tle tużpowojennego odgruzowywania stolicy, gdzie mieszkała z rodzicami po powrocie z przymusowych robot w Niemczech. Krótkie, ale treściwe i bardzo plastyczne portrety rodziców, dziadków, krewnych ukazane zostały na tle przemian ustrojowych kształtujących się po zakończeniu II wojny światowej. 

        W kolejnych obszernych rozdziałach Autorka chronologicznie opowiada o swoich związkach ze sportem. Jest to właśnie bardziej opowieść niż sucha autobiografia, ponieważ napotkamy tu ciekawe przedstawienie postaci trenerów, działaczy i sportowców, pod których adresem wiele pochwał formułują współpracownicy i przyjaciele. Zaletą prezentacji dziejów polskiego sportu w latach PRL jest fakt, że Jadwiga Ślawska-Szalewicz docenia zasługi i wkład wielu wybitnych postaci polskiego sportu, zaangażowanie konkretnych osób, jak trenera judo Jana Ślawskiego, pochodzącej z Norylska trenerki badmintona Klaudii Majorowej, sukcesy sportowe splecione w dramatyczny los szablisty wszech czasów Jerzego Pawłowskiego i wielu, wielu innych, z którymi Autorka współpracowała. 

        Książka ta może służyć jako przewodnik po PRL, gdyż naocznie przedstawia, z jakimi problemami zmagali się sportowcy i działacze w czasach pustych półek, wieloetapowego zdobywania paszportów i zgody na wyjazd za granicę, szukania funduszy na sprzęt sportowy, nawiązywania kontaktów ze sponsorami. Współczesny czytelnik,  zwłaszcza młody, odkrywa jak wielkim zaangażowaniem i determinacją musieli wykazać się nie tylko sportowcy, od których wymaga się z reguły wielomiesięcznych i wieloletnich treningów, ale i ci, którym rozwój sportu leżał na sercu, chcąc wprowadzić na poziom światowy mało znaną i niszową dyscyplinę jaką był badminton. Szereg anegdotycznych wręcz opowiastek o wyklejanych taśmą kortach, które okazały się 20 cm za krótkie i nagle trzeba było wszystko poprawiać, o poszukiwaniu ręcznika dla członka zagranicznej ekipy sportowej biorącej udział w mistrzostwach w Polsce, o kontaktach z producentem żarówek w celu wymiany oświetlenia przed zawodami, o zdobywaniu pełnowartościowego pożywienia dla sportowców na zgrupowaniu ubarwia narrację, która staje się wartka i wciągająca. 

        Można czytać "Moje podróże z lotką" jak dokument o kolejnych etapach rozwoju powojennego polskiego sportu oraz jako podręcznik działacza i organizatora życia sportowego. Pewne wskazówki o współpracy z mediami, ze sponsorami, zasady pracy na rzecz kształtowania pozytywnego obrazu sportu pozostają nadal aktualne. Myślę, że nawet nabierają dodatkowego znaczenia w świecie komercjalizacji sportu, który z życiowej pasji i szkoły charakteru w wielu przypadkach przeobraził się w biznes. Książka Jadwigi Ślawskiej-Szalewicz powinna być obowiązkową lekturą działaczy sportowych: dla starszych będzie przypomnieniem może początków ich własnej trudnej działalności, młodszym uświadomi jak długą drogę trzeba pokonać, aby dojść do sukcesu. Dla wszystkich zaś może być doskonałą okazją do refleksji o tym, co tak naprawdę  w życiu jest najważniejsze. 

Jadwiga Ślawska-Szalewicz 

Jadwiga Ślawska-Szalewicz z Iwoną Startek 

podczas spotkania promocyjnego w Centrum Olimpijskim

Aforyzmy 11

Marząc o podróżach, nie zapomnij sandałów.

Życie i śmierć to dwa przystanki w tej samej podróży.

Milczenie ma różną wymowę. Zależnie od tematu.

Czasami zaproszenie jest większą obelgą niż pominięcie na liście gości.

Oswajanie przestrzeni polega na wydeptywaniu ścieżek.

Lokalny koloryt ma często kolor pieniędzy. 

I mądremu się zdarzy głupi wyraz twarzy.

Prowincjonalni poeci mierzą wielką literaturę własną miarą.

Szyba w zoo oddziela tych, którzy się boją od tych, którzy chcieliby uciec.

Najmniejsze ziarno piasku może wstrzymać największą podróż. 

Na Lubelskiej Nocy Kultury

      Na Lubelskiej Nocy Kultury -3/4 czerwca - byłam tym razem dosyć krótko, ale zdążyłam przede wszystkim nacieszyć oczy kolorami: kwiatów w Bramie Rybnej i balonów na ścianie Trybunału Koronnego. Nie wiem, ilu kwiatów użyto do szczelnego wypełnienia sklepienia bramy, a zielonymi liśćmi wyłożono wewnętrzne ściany, ale spektakularny efekt zatrzymywał całe tłumy, które masowo pstrykały zdjęcia. Instalację określono jako Floral nawiązując do użytego materiału (flora - kwiaty, chyba same gerbery to były) oraz słowa "mural" - ekspozycja wykonana na murze. Podobnie zainteresowanie wzbudzały wspomniane balony rozwieszonych od dachu po brukowany Rynek, na tle których co rusz ktoś przystawał  w celu zrobienia pamiątkowej fotki. Balony w ciepłych kolorach zachodu słońca: żółtego, pomarańczowego, różowego i czerwonego nazwano Żar Żywiołów. Kolejnym akcentem nawiązującym do świata natury w tegorocznej Nocy Kultury była Zielona Herbatka - plenerowa instalacja różnych małych roślin, kwiatków posadzonych w porcelanowych uszkodzonych naczyniach na Placu Rybnym. Dziesiątki ukwieconych filiżanek, dzbanuszków, kubeczków jako żywo przypominały atmosferę baśni Andersena, warto przy okazji podpatrzeć i wykorzystać pomysł do aranżacji własnego ogródka.

       Część muzyczną spędziłam u Dominikanów na koncercie Pueri Cantores Liblinenses - Archidiecezjalnego Chóru Chłopięco-Męskiego w klasycznym repertuarze Haendla, Mozarta, czy Pergolesiego. Chórem, założonym dwa lata temu, dyryguje ks. Attila Honti, urodzony w Debreczynie na Węgrzech, wikariusz lubelskiej parafii Matki Bożej Różańcowej. Wymagający i ambitny program koncertu zawierał także repertuar polskich kompozytorów doby baroku. Siedemdziesięcioosobowy chór składa się w dużej liczbie z chłopców w wieku szkoły podstawowej, ale tutaj wystąpił wzmocniony także o głosy męskie, a śpiew zabrzmiał całkiem mocno i profesjonalnie, wzbudzając niemały aplauz.

       Dla miłośników innych brzmień na Placu po Farze wystąpili różnej maści tancerze i bębniści, przybliżając egzotyczne rytmy afrykańskie czy południowoamerykańskie. Na dokładkę wystąpił niemiecki zespół Groove Onkels grający energetyczne rytmy na wielkich podwórkowych śmietnikach. Dla zachowania symetrii na Placu Łokietka występowały zespoły tańca ludowego działające m.in. przy lubelskich uczelniach. Gdzieś w klubach, barach, kawiarniach rozbrzmiewała muzyka jazzowa, na Moście Kultury oczywiście jak w latach ubiegłych grano do tańca,  ale nie jest możliwe dotrzeć wszędzie. Spacer deptakiem i Alejami Racławickimi doprowadził mnie do nowoczesnego budynku Centrum Spotkania Kultur, w którego wnętrzach odbywały się targi rękodzieła, designu, herbaciarnia i kawiarnia. Cały budynek z prześwietlonymi oszklonymi korytarzami i tarasami na dachu można było zwiedzić i obejrzeć od środka. Zaopatrzona w kilka torebek mieszanek herbat i kawy zakończyłam tam swój tegoroczny udział w Lubelskiej Nocy Kultury.

V Nałęczowskie Spotkanie z Poezją

      3 czerwca 2017 r. Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa po raz piąty zorganizowało Nałęczowskie Spotkanie z Poezją, cykliczne wydarzenie zrodzone z miłości do sztuki słowa, muzyki i malarstwa. Tym razem odbyło się ono w klasycystycznym dworku w Bronicach, przed wojną należącym do rodziny Wołk-Łaniewskich, a obecnie odzyskanym przez spadkobierców dawnych właścicieli. Murowany dwór powstał w 1799 roku według planu architektonicznego Christiana Piotra Aignera, którego dziełem są między innymi także Świątynia Sybilli i Pałac Marynki w Puławach. W niektórych wnętrzach zachowały się także sztukaterie Fryderyka Baumana. 

      W Nałęczowskich Spotkaniach z Poezją uczestniczą poeci z różnych regionów Lubelszczyzny. Tym razem zaproszenia otrzymali twórcy z Chełma, Biłgoraja, Lubaczowa, Lublina i Nałęczowa. Prezentacjom poetyckim towarzyszyła piękna muzyka kameralna Bacha, Beethovena, Bogusława Schaeffera w wykonaniu tria smyczkowego pod kierunkiem Iwony Siedlaczek, znanej lubelskiej skrzypaczki prowadzącej klasę skrzypiec w  Szkole Muzycznej I i II stopnia. Dodatkową atrakcją był krótki utwór Heleny Łopuskiej-Wylężałek, kompozytorki tworzącej na przełomie XIX i XX wieku, zaprezentowany na zabytkowym stuletnim fortepianie przez Magdalenę Mańkowską. Spotkaniu towarzyszyła również wystawa prac pianistki.

        Efektem V Nałęczowskiego Spotkania z Poezją będzie, podobnie jak w latach poprzednich, okolicznościowa publikacja zawierająca prezentowane wiersze oraz omówienie wydarzenia wraz ze zdjęciami. Będzie to pamiątka tej ulotnej chwili popołudniowej uczty duchowej, na którą - korzystając z przepięknej tego dnia pogody - przybyli gromadnie mieszkańcy Bronic i Nałęczowa. 

       Do prezentacji wybrałam trzy wiersze: aleja róż, pokaż mi Paryż i jak fioletowe surfinie, które zostały bardzo ciepło przyjęte przez publiczność i po spotkaniu usłyszałam wiele pozytywnych komentarzy na ich temat.

        Aleję róż zamieściłam na blogu nie tak dawno, pisząc o konkursie w Płocku. Pokaż mi Paryż również był tu już zamieszczany w okresie wcześniejszym - pokaż mi Paryż. Wiersz jak fioletowe surfinie nagrodzony Złotym Radomirem miał blogowy debiut w styczniu 2010 r. Ponadto dwa ostatnie z nich znajdują się w tomiku Zakola leniwych rzek

pokaż mi Paryż

                        E pur sono il tuo cor...
                        Il tuo figlio... Il tuo amor...
                        La tua speranza!
         

                                   Geminiano Giacomelli, Merope

pokaż mi Paryż

na Pola Elizejskie mnie poprowadź tam

gdzie w ostatniej roli na scenie

umierał Molier

w kryształowej sali Wersalu 

zasłuchamy się w bolesną arię Merope

żyrandole sypią iskry współczucia

a ona nie wie dlaczego jej serce

nie wierzy oczom i rozumowi

pokaż  mi Paryż

złotym bulwarem nad Sekwaną w noc

pójdziemy za głosem dzwonu Notre Dame

Ludwik de Laveaux

oświetli nam drogę latarniami i przyśle dorożkę

pokaż mi Paryż

bezsenne miasto tysiąca kawiarni

i bezimiennych grobów geniuszy

umierających w nędzy

Nowy Molier na scenie BCK

  

      Uczone białogłowy Moliera to kolejna propozycja komediowa, wyreżyserowana przez Marylę Olejko. Trzeba przyznać, tekst w tłumaczeniu Boya-Żeleńskiego dla dzisiejszego widza dość trudny. Trzeba więc było w zrozumieniu zawiłości języka dopomóc odpowiednią mową ciała i plastycznością gestów, z czego większość aktorskiej obsady wywiązała się znakomicie. Treść pseudopoetyckich sonetów Trysotyna została tak groteskowo przerysowana gestykulacją, że znaczenie słów było zgoła nieistotne. Rzecz cala została sprowadzona do egzaltacji słuchaczek: Filaminty, Armandy i Belizy oraz rozkoszowania się własnym głosem przez autora owego dziełka. Sławomir Pluta  grający Trysotyna pokazał, nie pierwszy raz zresztą, że nie straszna mu żadna postać i doskonale poradzi sobie nawet w konwencji groteskowej.

      Na docenienie zasługują także role Chryzala (Adam Kozera) i Filaminty (Elżbieta Kłosek) zbudowane na wyrazistym kontraście charakterów: dominującej silnej osobowości żony i ugodowym, wycofanym nieco zachowaniu męża "pod pantoflem". Rysem nadrzędnym Filaminty jest ponadto mocny, wręcz kontraltowy głos przenikający na wskroś przestrzeń sceniczną. Na tym tle postać siostry Chryzala, Belizy, zagranej brawurowo przez Dorotę Balicką w konwencji ezoterycznej muzy odbierającej wyimaginowane hołdy wielbicieli, wprowadza na scenę niemal absurdalną poetyckość. Czerwony szal Belizy i taneczne przemykanie po scenie narzucają skojarzenia z postacią Racheli z Wesela w reż. Andrzeja Wajdy.

       Dla uproszczenia monologowych dłużyzn tekst został skrócony na tyle, by intryga i relacje między postaciami pozostały nadal czytelne. Spektakl grany jest bez przerwy, prowokując do humorystycznego odczytania, zgodnie z tytułem, pozornej uczoności. Co prawda tyrada Marcyny o tym, że "nie babska rzecz przewodzić (i ja, choć kobita,/Wiem, że chłop ma we wszystkim górą być) i kwita" trąci myszką, ale pseudouczoność nadal ma się dobrze w różnych kręgach społecznych i środowiskach. Internet sprzyja popularności "uczoności", gdy prawdziwa mądrość, jak w każdej epoce, prezentuje się skromnie i nie zabiega o zaszczyty. Popularność pozornych autorytetów pewnie i dzisiaj mogłaby być inspiracją dla niejednej molierowskiej satyry.

Molier: Uczone białogłowy

Tłumaczenie: Tadeusz Boy-Żeleński

Reżyseria: Maryla Olejko

Obsada:

Chryzal - Adam Kozera

Filaminta - Elżbieta Kłosek

Armanda - Aneta Kwiatkowska

Henryka - Lidia Grabowska

Aryst - Piotr Bazan

Beliza - Dorota Balicka

Klitander - Sławomir Niemiec

Trysotyn - Sławomir Pluta

Wadius - Grzegorz Kubik

Marcyna - Ewa Niedźwiecka

Rejent - Andrzej Mazurek

Premiera 21 kwietnia 2017 r. 

Magdalena Abakanowicz - rzeźba i wiersz

       Zmarła autorka słynnych abakanów - Magdalena Abakanowicz. Urodzona 20 czerwca 1930 roku, była jedną z najbardziej znanych w świecie polskich artystek. Jej wielkie przestrzenne dzieła w wielu miejscach świata, trwale wpisane w przestrzeń ludzkiego życia, będą nadal skłaniać do refleksji.  

       W 1996 roku, zainspirowana jedną z jej konstrukcji, napisałam wiersz "tłum", za który otrzymałam III nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim "Inspiracje" w Sosnowcu.

Magdalena Abakanowicz - Tłum

tłum

nogi twardo stoją

torsy murem rosną

kręgosłupy pionowo

czekają

na gwizdek

do dzieła

jeszcze krok

jeszcze raz

łopatą kilofem świdrem

w kamienie

niech kruszą się bryły

niech kręci się ziemia

pod stopami tłumu

a głowy

ciągle w chmurach

(Opublikowany w tomiku poetyckim "Poziom trawy. Wiersze", Biłgoraj 1997.

 

Koncert francuski w BCK

  2 kwietnia Yaga Jadwiga Kowalik wraz z muzykami: Walentynem Dubrowskim na akordeonie i skrzypkiem Michałem Półtorakiem sprowadzili do Biłgoraja ducha paryskiej kawiarnianej cyganerii i secesyjnej awangardy. Brakowało tylko stolików, przy których można by palić opium i popijać zielony absynt.  Od "Padam... padam..." do "La Boheme", czyli Edith Piaf, Charles Aznovour, a po drodze jeszcze piosenki Juliette Greco. Yaga od lat wykonuje piosenki z repertuaru francuskich pieśniarzy. Miała okres Edith Piaf, przechodziła fascynację twórczością Barbary, czyli Monique Andrée Serf, a teraz słuchamy programu złożonego z utworów Piaf, Greco i Aznavoura. Aranżacje nacechowane zostały indywidualnym rysem artystycznej osobowości wykonawczyni, słyszalnym zwłaszcza w teatralizacji sposobu śpiewania. Piosenka aktorska bardziej niż estradowa. Dla niektórych tekstów to lepiej, do niektórych może pasowało mniej, ale nie da się ukryć, że całość utrzymana w jednolitym klimacie noir. Nawet gdy rytm muzyki zachęcał słuchaczy do klaskania. 
        Artystka również ubrana na czarno, z podkreślającymi aurę detalami, jak czarne siatkowe rękawiczki, czarne boa, czarna oczywiście peruka ze wstążeczkami czy czymś, nastroszona stosownie. Image mroczne. Bo też te piosenki sielankowe nie są. Ale wciągają. I dlatego pamięta się jak śpiewali Piaf czy Aznavour. Nie wszystkie piosenki rozpoznałam, ale tych kilka sprawia, że wraca wspomnień czar. Kiedyś się tego słuchało. Na widowni była jednak połowa wolnych miejsc. Biłgoraj nie powsiada zbyt wielu wielbicieli klimatów wysublimowanej francuskiej piosenki. 

konkursowe haiku wiosenne

Konkurs Eddiego - haiku klasyczne

moje haiku klasyczne (7 punktów)

łąka w dzwoneczkach

fioletowe kielichy 

pełne brzęczenia

Konkurs Eddiego - haiku nowoczesne

moje haiku nowoczesne - 13 punktów, III miejsce

przedwiośnie
pszczelarz nasłuchuje
gwaru z ula

Wielkie podziękowanie dla Eddiego za reaktywowanie konkursowej zabawy:-D

aforyzmy 10

Najłatwiej walczyć z wymyślonym wrogiem; znasz wszystkie jego słabości jak własne.

Im dłużej człowiek rządzi innymi ludźmi, tym bardziej upodabnia się do zwierzęcia.

Politycy przemawiają do tłumów. Nigdy do człowieka.

Szczerość nie wynika z umiłowania prawdy, lecz zakochania w sobie.

Zachowujemy milczenie przed narodzinami i po śmierci. Pomiędzy nimi trwa bełkot.

Potakiwanie i negowanie jednakowo zawęża horyzonty.

Im dłużej żyję w teraźniejszości, tym bardziej obawiam się przyszłości.

Życie jest jak kryminał: po wieloletnim śledztwie przestępca zostaje złapany i osądzony - Ty.

Żeby powstał świat, Bóg musiał stworzyć światło; aby przyspieszyć jego koniec, wystarczy wyłączyć elektrownie.

Chodzenie na skróty nie sprawi, że zaoszczędzimy czas na dłuższe życie. 

Poetycki dialog

       W dobie ogromnego zindywidualizowania procesu twórczego, skoncentrowania się na własnych przeżyciach i manifestowania osobistej nieskrępowanej wyobraźni, pisanie wierszy na styku dwóch osobowości, w wyniku wzajemnej inspiracji i fascynacji, bywa rzadkie. Toteż cieszę się, że znajdujemy, mimo dzielącej nas odległości, czas na długie telefoniczne rozmowy, w których i z których rodzą się wiersze będące dalszym ciągiem twórczej wymiany myśli. Czymże jest bowiem poetyckie (duchowe, intelektualne, emocjonalne) powinowactwo, jeśli nie wzajemnym inspirowaniem się i motywowaniem do sięgania tam, gdzie wzrok nie sięga.

       Poetycki dialog między wierszami.

        

wiersz pierwszy

Orfeusz (Iwona Startek)

wsłuchać się aż do powierzchni oceanu

do granic wybrzeży podążać za głosem

wychodząc z ramion śmierci

czy krople słone we włosach

to morze czy łzy

motyl na dłoni rozpostarł skrzydła

Eurydyka śpi

wiersz drugi, odpowiedź

XXX (Hanna Fogel)

zagrał flet Orfeusza

ból siły wypala

wstrzymuje łzy

czystsze niż on sam 

gdyby tak móc przeskoczyć

granice wytrzymałości

spopielić mur

wyrzucić z siebie żałobne pieśni

oczy życiem rozpalić

ciepło dłoniom przywrócić

ostatnią godzinę oszukać

dogonić pragnienia

lub

pogodzić się z nieuniknionym

wyżebrać ułaskawienie

wiersz trzeci, odpowiedź

płacz (Iwona Startek)

podobno płacz dobrze działa na oczy

stają się bardziej błyszczące i uwodzące

oczyszcza ostrość widzenia z drzazg i bierwion

może ranić innych bezradnością

miękkie łzy na policzku żłobią skórę

w bezpośrednim dotyku powstają koleiny

bruzdy doświadczeń i jaskinie uczuć

nie uciekniesz od łez kiedy uwierzysz

w sens tej chwili która cię zdradzi

zostawiając na pastwę mijającego czasu

jedyne życiodajne źródło które masz na własność

twoje słone morze

w niedoczekaniu odchodzimy

        Czwartkowe (16 lutego) poetyckie spotkanie odbyło się, jak poprzednie, w kawiarni Pożegnanie z Afryką w piwnicach Muzeum im. Czechowicza. Na wspólny wieczór z Ewą Bajkowską, poetką z Lublina, wybrałam wiersze w dwóch zestawach. W pierwszym po jednym z kolejnych tomików, a w drugim utwory nowe, jeszcze niepublikowane, nawet nieczytane publicznie. 
        Niewielkie pomieszczenie kawiarni wypełnione po brzegi nie tylko mieszkańcami Lublina, jak się okazało. Co prawda moi znajomi z Warszawy nie dotarli, pogoda nam nie sprzyja - czytałam przecież wiersz z tomiku Siedem świtów, ale Biłgoraj był reprezentowany silnie. Była okazja poznać nowe osoby, mam nadzieję, że też wielbicieli poezji, no bo chyba inaczej by nie przyszli ;-)
        Pani Hanna Olszewska zadbała o oprawę muzyczną zgodnie z moimi zainteresowaniami, a więc była opera: Habanera z carmen Bizeta i Va, pensiero z Nabucco Verdiego. Po takiej muzyce trudno cokolwiek czytać, albo przeciwnie, trzeba wejść w inny rytm. Toteż, zabawne, ale na bieżąco, słuchając arii naniosłam poprawki w jednym wierszu, zmieniając rytm wierszowanej frazy. Tak więc czytanie wierszy nowych miało pewne znamiona improwizacji ;-) Czy okazało się to bardziej czytelnie? Nie wiem, ponieważ nie bawię się w wyjaśnianie genezy swoich wierszy, ich znaczenia, ukrytych sensów, idei. To zadanie dla czytelnika.
        Nie umawiając się wcześniej z Ewą Bajkowską co do wyboru tekstów i tak obie mamy wiele podobnych tematów, a jednym z nich jest przemijanie, odchodzenie, pamięć o przeszłości, odczuwanie marności istnienia. Ewa zdradziła, że ma materiał na kolejny tomik, ja jeszcze nie, dopiero gromadzę pomysły. A z pomysłów już zrealizowanych czasem trzeba wygarnąć śmieci, co ostatnio zrealizowałam, wyrzucając bezpowrotnie kilkanaście tekstów. I dobrze! Ostatnio czytałam tomik Jacka Dehnela, w którym przyznaje, że z całego dorobku wybrał swoje najlepsze teksty i wyszło ich około dwudziestu. Po lekturze stwierdziłam, że zostawiłabym jeszcze mniej ;-) Ale zasada jest dobra: zostawić najlepsze i nie bawić się w nadmiar.
       Na koniec padło pytanie, czy piszę wiersze o Biłgoraju. Owszem, tak, mam takie... dwa ;-) No cóż, jeśli miasto mnie inspiruje, to raczej jako forma społeczno-przestrzenna w ogóle, a nie to konkretne, w którym mieszkam. I niech już tak zostanie :-)

        Z wierszy prezentowanych na spotkaniu autorskim w Lublinie:

nokturn

ciemność otwarła paszczę połknęła lampy

zimno świateł pogasłych w płatkach śniegu

przedziwny furkot rozpiętych futerałów strachu

oczy otwiera coraz szerzej na niewidoczny kształt

przyczajone gdzieś zerwą się pod stukotem

gałęzie drzew nagich o szyby tłukąc staccato

nieruchomieją nogi oplątane strumieniami wiatru

strzępy reklam plakatów i nekrologów zdarte

niewidzialną dłonią w ostatnim wyścigu po ulicy

gonią czasu swojego zapomnianym śladem

groszowej monety księżycowy błysk rozpali

zmarznięte palce rąk w dziurawej kieszeni

kuliste gniazda wron w koronach parku

zasłonią gwiazdy zbyt jaskrawe dla bezdomnych

w kłębach dymu stygnących kominów

osiada miasto z bagien wyrwane wiedźmom

jeden wiersz

jeden wiersz codziennie na wieczór

czytany w wannie nad kieliszkiem wina

na stosie książek w płonących polanach

blizną się stanie ten wiersz w popiele

łapczywych oddech bez powietrza rani płuca

wrzaskliwy dzień cichnie w przeczuciu

mrocznej strony gasnących monitorów

w zgasłych uśmiechach węże 

ogonami na oślep biją przerażone

nagłą ciszą swojej niemoty

codziennie wieczorem jeden wiersz

na ratunek